Náttúrufræðingurinn - 1942, Blaðsíða 25

XÁTTÚR UFRÆÐING U RIN X
19
nr úr heilanum. Dingullinn er vel varinn í smábeinhólfi í botni
hauskúpunnar, svo a<S mjög erfitt er aíS komast a'ð honum eða
að granda honum. Úr framhluta héiiadingulsins hefir tekizt
að greina á milli, að minnsta kosli 5 mismunandi stilla. Flest
þessara efna verka þannig, að þau hafa áhrif á starfsemi ann-
arra lokaðra kirtla og gætir alls engra áhrifa frá þeim, nema
að þcssir kirtlar séu starfhæfir, ]).e.a.s. þau verka aðeins i gegn-
um ])á. Eitt þessara efna liefir áhrif á kynkirtlana, þannig, að
])að örvar þá lil starfa. Ef það vantar eða of lílið myndast af
því, rýrna kynkirtlarnir og kynhvatir liverfa. Truflanir á starf-
semi heiladingulsins hafa því oft í för með sér óreglu á tíð-
um hjá konum, og ef þennan stilli skortir frá harnsárum, þá
leiðir það lil ])ess, að harnið verður aldrei kvnþroska. Ef kvn-
kirtlana vantar, þá hefir þetta efni engin sýnileg áhrif á lik-
amann, starf þess virðist því vera að stilla eða stjórna starf-
semi kynkirtlanna, þannig, að þeir taki til starfa á eðlilegum
tíma, kynþroskaaldrinum, og starfi síðan á eðlilegan liátt.
Á tilsvarandi hátt og þessi stillir hefir áhrif á kvnkirtlana
verka tveir aðrir af stillum framhluta Iieiladingulsins á aðra
lokaða kirtla. Annar þeirra á skjaldkirtilinn, en hinn á nýrna
hetturnar. Hinn fjórði af stillum ])essa kirtils hefir áln-if á
starfsemi mjólkurkirtilsins, sem er opinn kirtill. Sé lieilading-
ullinn tekinn hurtu, getur engin mjólkurmyndun átl sér stað.
— Loks er hinn finimti stillir framldutans, en hann hefir álirif
á líkamsvöxtinn, og er því kallaður vaxtarstillir. Lengdarvöxt-
urinn fer fram í vaxtarlinum heinanna eða kastlínunum, eins
og þær eru oftast kallaðar. Kastlínurnar eru úr brjóski, sem
stöðugur vöxtur er i. án þess þó að ])að stækki, þvi að vöxtur ])ess
fer i beinmyndun, þannig, að heinið lengist stöðugt, en kast-
línurnar halda alltaf sömu þykkt, unz lengdarvöxturinn hættir.
Þá heingerist allt vaxtarhrjóskið, kastlínurnar lokast, eins og
kallað er, enda mun öllum kunnugt, að við vöxum ekki leng-
ur enn lil viss aldurs, ca. 20—25 ára aldurs. Hversu ört við vöx-
um og hve mikill heildarvöxturinn verður, fer þá eftir því, live
ör vöxturinn er i vaxtarbrjóski kastlínanna og hversu lengi þær
haldast opnar. Þessu hvortveggja stjórnar vaxtarkirtillinn. Sé
heiladingullinn tekinn úr dýrmn.seni eru á vaxtarskeiðinu,hætta
þau að vaxa, en taka lil að vaxa aftur, ef vaxtarstilli er dælt
inn i þau. Og það er hægl að framkalla risavöxt á dýrum, með
því að halda stöðugt áfram að sprauta vaxtarslilli inn i þau.
Þó því aðeins, að bvrjað liafi verið á því, áður en kastlínurn-
2*