Náttúrufræðingurinn - 1942, Blaðsíða 31

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
75
fræga skóla sinn, Lyceum, í Aþenuborg. HveitibrauSsdagarnir,
dvölin á Lesbos, varð raunar tvö iár. Á þessum tíma mun Aristo-
teles drjúgum liafa viðað að sér efni í náttúrusögu sína, einkum
um lífið i sjónum, en sá kaflinn í náttúrusögu hans er einmitt
veigamestur. Hafa ýms dæmi verið tilfærð um það, live þekking
lians á sjávardýrum er nákvæm. Einna kunnast er dæmið um
smokkfiskinn. Við Miðjarðarliaf eru smokkfiskar notaðir til
manneldis og eru margar tegundir þar alkunnar. Lýsir Aristoteles
öllum þessum tegundum af nákvæmni vísindamannsins, svo að
rannsóknir vorra tima liafa liaft þar litlu við að bæta nema auka-
atriðum. Eilt er það i fræðslu hans um smokkfiskana, sem var
ekki uþpgötvað aftur fyrr en um tvö þúsund árum síðar. Á vissum
tegundum karlkyns smokkfiska ]>róast um tímgunarskeiðið einn
armanna á kynlegan liátt og verður eins og bringuð keyrisól, er
við æxlun slöngvast í smokkhol kvendýrsins. Sjálfum Cuvier var
ekki kunnugt um bið sérstaka ætlunarverk þessa arms smokk-
fiskjarins og bugði hann vera snikjuorm. En Aristotelesi var
kunnugt um blutverk lians og slceiðbundna þróun. Lýsir bann og
byggingu bans i einstökum atriðum. Ber þvi öllu lieim, svo að
segja, við nýjustu rannsóknir.
Greinargerð Aristotelesar fyrir krabbadýrunum befur og vak-
ið aðdáun máttúrufræðinga. Eru þar nákvæmar lýsingar á mikl-
um sæg tegunda, svo sem bumrum og kföbbum, kampalömpum
og rækjum og fjölda annarra þess konar dýra, sem vart munu
finnast heiti á á vorri tungu. Um þenna kafla i náttúrusögu
Aristotelesar hefur Cuvier ritað fræga ritgerð.
Fiskifræði Aristotelesar er dásamlega auðugt rit að livers konar
i'ræðslu um lífsvenjur fiskanna, æti þeirra og göngur, veiðiaðferð-
ir, lirygningartíma og byggingu þeirra. En að vísu eru þessi l'ræði
hans ekki alltaf auðskilin nútímamönnum, því að er hann rilaði
þau, liafði liann vitanlega ekki í buga þá tíma, er hin grisku nöfn
yrðu ekki framar kunn og merking þeirra gleymd. Meðal binna f jöl-
mörgu torskildu fiskabeita eru allmörg, er tákna munu einhverj-
ar tegundir gráröndunga og valdið liafa bæði náttúrufræðingum
og orðabókarhöfundum örðugleikum. Gráröndungar (mugil
cbelo Cuv.) eru örðug ætt, því að munur tegunda er oft ærið lít-
ill. Benda nöfn Aristotelesar, þó ekki séu nú tök á að skilja þau,
óneitanlega til þess, að bann liafi lcunnað að greina á milli teg-
undanna, þótt nákvæmni þurfi til að sjá mun þeirra. Aristoteles
getur um fislc einn, er byggi hreiður, og kallar bann „pbykis“.
Cuvier taldi það verið liafa svarta kýtling (gobius niger L.), þvi