Náttúrufræðingurinn - 1942, Blaðsíða 47

XÁTTÚRUFRÆÐIXG URIXX
91
unni við Vestfirði og Skarðsheiði við Austfirði, svo að tekin séu
dæmi, seni margir hafa fyrir augum.
Sérkennilegt fyrirhrigði i jökulmynduðu landslagi eru skálar
eða hvilftir. En það eru þverdalir, sem ganga inn i fjallahlíðarnar.
Mynni þeirra er uppi i hliðinin og oft miklu hærra en grunnur aðal-
dalsins þar fram undan. Hvilftirnar eru oftast lillir dalir og stuttir,
en hlíðar þeirra eru hvelfdar á saina hátt og hlíðar annarra jökul-
myndaðra dala. Menn telja hvilftirnar myndaðar af litlum skrið-
jöklum, á þeim tíma þegar mikill og þykkur skriðjökull hálffyllti
aðaldalinn, sem þær ganga út frá. Aðaljökullinn kom þá í veg fyr-
ir, að litlu þvérjöklarnir gætu grafið lengra niður en að vissu
marki, þ. e. a. s. lítið eill niður fyrir yfirborð hans sjálfs. Þar sem
margar hvilftir hafa skorizt i sömu fjallshlíð, er það regla, að
mynni þeirra eru þeini mun hærra, sem innar dregur i aðaldal-
inn. Á sama liátt hefur vfirborði aðaljökulsins liallað út eftir daln-
um. I fjallshlíðinni austan við Skutulsfjörð eru þrjár eða fjórar
hvilftir, og þar er þessari reglu fylgt svo fallega, sem á verður kos-
ið. Annað gott dæmi um fremur stóra hvilft er Hvanneyrarskál við
Siglufjörð, og mörg fleiri mætti nefna í öllum landshlutum.
Eins og allir þeklcja, gelur vindurinn gert mesta usla í mold og
öðrum lausum jarðvegi. En við fast herg er Iiann seinvirkur, og
ekki mun nokkurt fjall hér;á landi liafa fengið lögun sina að neinu
verulegu leyti heinlínis fyrir lians tilverknað. Sandfok fágar að
vísu ldappir og getur sorfið fram fáránlega dranga og kynjamvnd-
ir úr lausu móhergi, og setur það nokkurn svip á ýmis fjöll úr
þess konar hergi.
Nú liefur nokkuð verið sagt frá þeim verkfærum, sem móðir
náttúra notar til fjallsmíða. Þá hefur og verið sýnt fram á, að smið-
in her það mjög með sér, með livers kyns tólum liún var gerð. En
mjög hefur verið stiklað á aðalatriðum, og ]ieir smíðisgripir einlc-
um valdir til dæmis, sem hera gleggst merki einhvers eins verk-
færis. Framhald þessarar greinar verður um sérstaka fjalltegund,
sem er algeng á móhergssvæðinu og mun vera mjög blönduð að
uppruna. Það eru fjöll af sömu gerð og Hlöðfell og Herðuhreið,
svo að tvö vegleg dæmi séu nefnd, en þau eru miklu fleiri.