Náttúrufræðingurinn - 1944, Blaðsíða 28

22
NÁTTORUFRÆÐINGURINN
síðan er Katla gaus seinast, 1918, en það var liið mesta og af-
leiðingaríkasta eldgos í tíð núlifandi manna. Mætti þvi telja vel
við eiga, að þessa viðburðar — eða Kötlu yrði gelið að nökkru á
almannafæri á þessum tíma. Mikill áhugi mun nú og rikjandi
meðal náttúrufróðra manna og annarra á því að vita sem gleggst
deili á slíkum fyrirbærum, og er það að vísu ekkert nýtt víða
um lieim, en að því er íslendinga snertir liefir það áður fyrr
verið mest í sögulegum skilningi, þótt nefna megi undantekn-
ingar manna með reglulegum rannsóknarhuga eins og t. d. Svein
Pálsson o. fl. Myndi nú með vissu eigi skorta athugendur, er á
livaða tíma árs sem væri tækjust ferð á hendur til eldstöðva
Kötlu, ef hún bærði á sér, — og skiptir óneitanlega mjög i annað
liorn en var 1918, þegar sá, er þetla ritar var nýkominn til veru
í Skaftafellssýslu og seztur að undir Mýrdalsjöldi; reyndist þá
eigi kleift að fá stjórnarvöld landsins til þess að senda neinn mann,
fróðan og færan í þessum efnum, til athugunar á eldgosinu með-
an það geisaði, eða enginn virtist ])á til slíkrar farar húinn á
haustdegi. Fyrir þessar sakir varð sýslumaður héraðsins eftir
áskorun rikisstjórnarinnar að taka að séx% þótt ólærður væri á
]xessa vísu, og hefði mjög öðrum hnöppum að hneppa, að gera
skýrslu um gosið og afleiðingar þess.
----o-----
Tala eldgosa úr Kötlugjá frá því er sögur hófust með þessari
þjóð, er nokkuð á reiki framan af, en seinna meir, er kemur fram
á söguskrásetningar tíma, vei'ða þau auðveldar rakin, þótt nokkuð
glöggar lýsingar séu ei'nkanlega eða nær eingöngu af síðari alda
gosum og jökullilaupum. Allra fyrstu minnin um Kötlugos eru
þjóðsagnakennd, svo sem frásögn Landnámu um gos á þessum
slóðum nál. 930, er miðast við Sólheimajökul og prjónar við
deilu þeii’ra Þrasa og Loðmundar. Mun samtímis liafa átt sér
stað annað eldgos þar austui', trúlegast úr Eldgjá, er síðar varð
kunn. En fróðir menn ætla, að hið fyrsta gos úr hinum eiginlega
Kötlugíg, er sögur greina með vissu, hafi orðið árið 1179; er um
það skráð i hinum gömlu Biskupasögum og blandast þar inn í
viðureign Þorlálcs biskups helga og Jóns Loftssönar. Árin 1245
og 1262 eru gos í Mýrdalsjökli kennd við Kötlu, en snerta enn
mest Sólheimajökul að ]xví er virðist, og er þessa getið í Islenzkum
annálum (og í rituxn Sveins Pálssonxxr). í sömu lieimild segir
og frá eldgosi úr Kötlu 1311, með miklu flóði á Mýrdalssandi,
og eins 1416 úr Höfðárjökli; er ýmislegt um þetla og síðari gos