Náttúrufræðingurinn - 1944, Blaðsíða 31

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
25
nokluira viðrétting', fór enn á ný að fullu forgörðum. Þetta gos
og hlaup Iíötlu var, eins og greint hefir verið, eitt þeirra mestu
og mátti ekki á milli sjá, livað því yrði að bráð af byggðum sveit-
um við Mýrdalssand. En þær verða ávallt í hættu, þegar liöfuð-
skepnur elds og íss fara hamförum í Mýrdalsjökli, og nxá þar
lílt rönd við reisa, þótt reynt yrði með einhverjum ráðum að
sporna við mannsköðum og eignatjóni, er við gelur legið.
Kötlugosið 1918 liófst laugardaginn 12. október, upp úr miðj-
um degi. Þvi taldist lokið mánudaginn 4. nóvember. Mátti því
segja, að það stæði óslitið, meira og rninna áberandi og með
meiri eða minni atgangi í hálfa fjórðu viku. — Sjálfs eldgossins
varð vart viða um land, hæði sunnanlands og norðan; reylcjar-
mökkur og' eldglæringar sáusl i fleirum liéruðum koma upp úr
austur eða suðurjöklum, þ. e. Kötlustöðvum, og öskufallið dreifð-
ist um. En vitaskuld var það eigi nema svipur lijá sjón, borið
saman við það, sem gerðist í námunda við sjálft eldgosið og hið
æðisgengna jökulflóð, sejn sé Skaftafellssýslu hinni vestari. Mun
nú nokkuð gerr frá þvi sagt, þótt hér sé aðeins rúm til lítillar
ádrepu. Verður stiklað á nokkurum viðburðum, frá mismunandi
stöðum meðan gosið hélzt, eins og menn urðu þeirra varir, enda
urðu verkanirnar áþreifanlegar.
Nemum staðar við fyrsta daginn. Rúmlega einni stundu eftir
hádegi liófust jarðskjálftakippir allsnarpir og linnti lengi vel ekki
slíkum hræringum. Stuttu þar á eftir sáu menn sér til mikillar
undrunar gufustrók sem reginský væri yfir Mýradsjökii, sem vatl
sig upp í oftið á þeim slóðum, er menn töldu Kötlugjá vera. Kom
og hrátt i ljós, að þetta var reykur, og gerðist æ svartari, einkum
neðan til. Eins og kunnugt er, reyndist þetta vex-a ösku- og vikur-
mökkur, sem fylgdi gosinu alla dagana meðan það stóð, þótt
slundum lægði nokkuð, en yfir byggðina féll þetta eftir vind-
slöðu. Fóru og nú þegar að heyrast dynkir miklirogógurlegumbrot
til jökulsins, sem var undanfari þess, að jökullinn brast og fram
valt flóðakla svo gífurleg, að aldrei hafði fóllc þvilika séð. Flóðið
flutti með sér jökulhrönn yfir og fram Mýrdalssand nærri allan,
og komst jökulstraumurinn svo langt á haf út sem auga eygði.
Innan um jökulhrönnina ultu fram stórjakar sem hjörg eða
hæstu hús. ■— Á þessu gekk allan hinn fyrsta dag; og er leið að
kveldi varð eldgosið úr Kötlu ennþá greinilegra og var að sjá sem
stöðugur eldur væri á lofti, það tíðir voru blossarnir sem fylgdu
reykjarmekkinum, enda ágerðust æ hinir miklu dynkir, er hvorki
gosi né jökulframbroti slotaði.