Náttúrufræðingurinn - 1944, Blaðsíða 58

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
vatnsþörfin, því að útgufunarflöturinn vex auðvitað um leið.
I.ágvaxnar jurtir með þéttum sprotum, sem mynda þúfu og hlífa
þannig liver öðrum, eru hetur seltar í baráttunni við stormana
og þurrkinn, heldur en hávaxinn, gisinn gróður. í tjörnum og vot-
lendi takmarkasl þá vatnsrennslið í jurtum, einkum af vídd æð-
anna eða vatnsveitukerfisins, en á þurrdendi ræður jarðrakinn, á-
samt stærð og liæfni rótanna mestu um öflun vatnsins. Jurtirnar
geta aukið vatnstekjur sínar á tvo vegu: Rótarkerfið getur aukist
og þroskast og þannig náð yfir mikið svið í jarðveginum, án þess
þó að nota liverja moldarögn á öllu þessu svæði út í.yzlu æsar.
Eða rótarkerfið leggur ekki svona mikið land undir sig, heldur
nýtir það því betur og sýgur úr hví alll það vatn sem hægt er að
ná. Alveg eins og liægt er að fá jafnmikla upppskeru af litlum
kappsamlega ræktuðum hletti, eins og stórum, sem ekki er að
fullu nýttur.
Úlfabaunir (lúpínur) leljast til fyrri flokksins, en t. d. beykitré
til liins siðara. Tré með umfangsmiklum rótum standast venjulega
betur storma, heldur en hin. Þéttgreinótt rótarkerfi, sem notar
land sitt vel, hefir venjulega betur i viðskiptum við öðru vísi hyggð-
ar rætur. I skuggasælum beykiskógunum með þéttriðnu trjáróta-
flækjunum vaxa sjaldan önnur tré eða runnar að nokkru ráði. En
björtu birkiskógarnir hýsa reynitré, víði o. fl. runna; enda eru ræt-
ur þeirra tiltölulega víðfeðmar og lausriðnar. Rætur eru jafnan
loðnar, 'einkum neðan til. Hárin auka stórum yfirhorð þeirra eða
sogflötinn. Snemma á 18. öld reyndi Stephen Hales að mæla yfir-
borð rótarinnar á sólarblómi (Helianllnis). Lengd rótanna mæld-
ist 1,4 fet og yfirborðið um 16 ferfet. En aðcins nokkur hluti hessa
flatar aflar vatns úr moldinni. Talið er að rótarhárin á maísjurt-
inni geri sogflöfinn sex cða sjö sinnum stærri en hann mundi
annars vera.
Þegar við gröfum jurt upp með rótum, slitnar oftast nær eitt-
l.'vað neðan af þeim. Ræturnar vaxa oft dýpra en í fljótu bragði
virðist. Gresjujurt ein (Liatris pycnocephala) teygir rótarangana
allt að 5 metra í jörð niður, og rætur Silphium-jurtarinnar brjót-
ast 3—4 m niður í moldina. Rætur og jarðsprotar melgrassins geta
lika orðið furðu langar að lokum, og flestir hafa séð „elftingartág-
ar“ djúpt niður í mónum eða svcrðinum í mógröfunum. Það er
hka einkum vegna hinna djúpskriðulu jarðsprota að svo erfitt
reynist að uppræta elftingu, húsapunt, þistil o. fl. svipað illgresi i
görðum. Um arfann gegnir öðru máli. Þar er það fræmergðin. og
hæfileiki þeirra til að lifa óskemmd árum saman niðri í moldinni,