Náttúrufræðingurinn - 1978, Page 64

Sigfús Björnsson:
Um skynjun íiska
I þessu stutta erindi mun ég fjalla
um nokkur viðhorf, sem varða rann-
sóknir í lífverkfræði, með hagnýt not
við fiskveiðar og fiskirækt í liuga. I
tæpt ár má segja að vísir hafi verið
að slíkum rannsóknum við Háskóla
Islands. Á rannsóknastofum Háskól-
ans í lífeðlisfræði og í lífverkfræði er
nú unnið í náinni samvinnu að rnagn-
greinandi rannsóknum á skynjun
l'iska og að kerfisbundinni greiningu
á fiskaeldi. Þessi nýja starfsemi liyggir
á langri Jrjálfun og starfsferli aðila.
sem nú hafa ráðið sig til Háskólans
erlendis frá, en engu að síður Jrarf á
Jiessu sviði, Jx e. í lífverkfræði og
magngreinandi lífeðlisfræði, að
byggja upp rannsóknaraðstöðu hér á
landi frá grunni. Og við okkar þrönga
fjárhag er hætt við Jrví að sú upp-
bygging muni sækjast hægt. Það er
J)ví okkar viðhorf, að rétt sé að líta
á þetta sem vísi að rannsóknum um
sinn. Því verður hér fremur fjallað
um almenn grundvallaratriði sviðsins
og markmið okkar en um niðurstöð-
ur. Ég mun reyna eftir bestu getu að
draga fram hagnýt atriði og tengja
* Útvarpserindi flutt 9. maí 1978 í erinda-
flokki um rannsóknir í verkfræði- og
raunvísindadeild Háskóla fslands.
þau grundvallarrannsóknum sem við
fáumst við.
Hér á eftir mun ég nær eingöngu
ræða um skynfærarannsóknir á fisk-
um. Annað verkefni sem unnið er að
og miðar að kerfisgreiningu á fiska-
eldi verður að bíða síðari tíma.
Fiskar skynja umhverfi sitt með
skynfærum, sem í stórum dráttum eru
sambærileg skilningarvitum okkar,
j). e. með sjón, heyrn, bragði, lykt og
snertingu. En auk ])ess eru það fisk-
arnir senr hafa ótvírætt sjötta skiln-
ingarvitið, en Jrað er hliðarrákin.
Þessi rák er röð skynfruma á liöfði
fisksins og lijá mörgum tegundum
einnig aftur eftir báðum síðunr fisks-
ins. Skynfærið er nænrt fyrir streynri
vatns í nrjóunr göngum x roði fisks-
ins. Það er Jrví í eðli síiru afstæður
hraðanemi, ]r. e. lramr nrælir hraða-
ínismun nrilli fisksiirs og vatirsins um-
hverfis hann. En Jnýstingsbylgjur,
sem berast Jregar írágrannafiskur
syndir franr hjá, orsaka eiirnig streymi
í Jresstim göngum, svo að hér er unr
að ræða skynfæri sem írænrt er fyrir
Jrrýstiirgsbylgjunr og titriirgi, sem
berst unr vatirið, en eru af lægri tíðni
en svo að skynjist senr hljóð. Mörkin
milli Jressa skyirfæris og heyrnar eru
Náttúrufræðingurinn, 48 (1—2), 1978
58