Náttúrufræðingurinn - 1993, Side 88

o
C>J
O 3
(M
co
Alkalí-ólivín basalt
o ° °° _ o o / • / / /
o o o o /
o o O O O o / o 0 o / o ° o / • •
o o o ooo / ■ °o o o /' •• • • • . •; ••• r\
/*•
o /•.• •• -••
/ ••••:•••••
/ • . «7.« póieít
45
% Si02
50
55
10. mynd. Sambund kísils (SiO,) og alkalímálma (Na,0 + K,0) í bergi frá Hawaii. Þetta
samband leiddi til skiptingar basalts í tvo meginl'lokka, þóleít annars vegar og alkalí-
ólivín basalt hins vegar. Slitna línan sýnir mörkin milli þessara tveggja flokka. Byggt á
gögnum frá Macdonald (1949).
nefelín-horninu við kristalþáttun á
alkalí-ólivín basalti. Þannig þróast
þessar tvær basaltkvikur á mismunandi
vegu við kristalþáttun, önnur verður
kísilrík en hin alkalísk.
Sú kenning hefur verið sett fram hér
á landi að kvika með efnasamsetningu
alkalí-ólivín basalts geti myndast við
það að þóleítkvika hvarfist við mynd-
breytt basalt í neðsta hlula jarðskorp-
unnar undir Islandi við uppbræðslu á
hornblendi í hinu myndbreytta basalti.
Hugmynd þessi er hluti af kenningu
sem mun hafa fæðst í Stykkishólmi og
því hefur hún yfirleitt verið kölluð
Stykkishólmskenningin.
í gosbeltunum á íslandi finnast
bergtegundir af báðutn bergröðunum,
þeirri þóleítísku og þeirri alkalísku.
Þóleítískt berg er að finna í eystra
gosbeltinu norðan Valnajökuls og
suður undir Torfajökulssvæðið og svo
í vestra gosbeltinu sem nær frá
Reykjanesi og norður í Langjökul.
Berg sem tilheyrir alkalísku berg-
röðinni finnst hins vegar utan hinna
virku rekbelta, þ.e. í syðsta hluta
eystra gosbeltisins og á Snæfellsnesi og
í Öræfajökli, en eldvirkni á tveimur
síðastnefndu stöðunum liggur utan
megingosbella landsins. Berg sem er
millistig milli alkalísku- og lág-
alkalísku bergraðanna er að finna á
Torfajökulssvæðinu, sunnarlega í
eystra gosbellinu (12. mynd). Sumir
telja að rétt sé að flokka berg á
Torfajökulssvæði og líkt berg annars
staðar sem sérstaka bergröð.
Stykkishólmskenningin gerir ráð
fyrir því að alls staðar komi upp
þóleítkvika úr möttlinum, hún sé l'rum-
kvikan. Þar sem rek, þ.e. gliðnun, á
sér ekki stað, eins og á Snæfellsnesi, í
eystra gosbellinu sunnan Torfajökuls
og þar sem Öræfajökull er, fari kvikan
það hægt upp að hún nái að hvarfast
198