Samvinnan - 01.05.1947, Síða 2

Lýðræði og f jármagn
Tj11'TIR Jiann dauðadóm,- sem bitur og dýr-
keypt rcvnsla hefur nýlega kveðið upp yfii
einræðis- og öfgastefnunum, fvrirfinnst nú
vart nokkur lieifbrigður maður, sem ekki við-
urkennir vfirburði lýðræðisins, þrátt fyrir
annmarka þess og veilur vegna misbresla
mannanna sjálfra. Þetta: að allir menn hafi
óskorað málfrelsi í ræðu og riti, félags- og
íundafrelv', jafnan atkvæðisrétt til áhrifa á
gang opinberra mála o. s. frv. — allt þykir
þetta nú svo sjálfsagt, að varla er um deilt.
Málsvarar hnefaréttarins gerast nú að vonum
fáir.'
Nú hefur rcynslan margsinnis sýnt það á
óyggjandi hátt, að þótt lýðréttindi fólksins
séu meir.t að segja vel tryggð i stjórnarskrár-
og lagaákvæðum þjóðanna, '.erða samt sem
áður óþægilegir þröskuldar á vegi: sumir gjiir-
samlega óyfirstíganlegir, nema flcira kqmi til
en bókstafur laganna.
í auðv.ddsþjóðfélagi — enda þótt mörgu
hafi verið breytt til bóta — eru ótal möguleik-
ar fyrir bá, sem hafa fjármagnið milli lianda,
livort sein þeir eiga það sjálfir eða liafa það
að láni, til þess ýmist að draga mjög úr eða
beinlínis koma í veg fyrir það með öllu, að
alþýða tnanna, sem annað hvort er eignalítil
eða eignalaus, geti í framkvœmd notið þeirra
lýðréttinda, sem eru veitt „principiellt" sam-
kvæmt lögum.
EINN málsháttur segir, að enginn hafi gott
af þeim augunum, sem hann sér ekki
með, og annar tálar um sýnda veiði, sem ekki
sé gefin. Hvort tveggja felur í sér eftirtektar-
verðan sannleika. Viðvíkjandi Jiví, sem hér er
um að ræða, ber að veita því sérstaka athygli,
að velflest lýðræðisákvæðin í löggjöf Jijóð-
anna eru í raun réttri aðeins heimild til
ákveðins frelsis og athafna; ávísun á viss
mannréttindi, sem svo getur oltið á ýmsu um,
ltvort einstaklingunum auðnast að innleysa,
vegna þess, að á þvi bcr þjóðfélagið enga
ábyrgð.
Févana fólki eru fleiri bjargir bannaðar
lieldur en nöfnum tjáir að nefna. Það er ekki
nóg að liafa leyfi til að gera Jietta eða hitt, ef
getima vantar. Nú er Jiað að vísu réttara en
um verði deilt, að mörgum er fleira vant en
fjár. Ekki sízt eftir slík veltiár, sem undan cru
gengin, er eðlilegt að margur veiti því at-
hygli. Jafnrétt er þó hitt, að fjárhagslegt um-
komuleysi einstaklinganna, einkum langvar-
andi, lamar þá andlega og líkamlcga og jafn-
vel firrir þá hæfileikanum til Jiess að líta á
sjálfa sig sem menn með mönnum.
Vegna þeirra, sem kann að finnast almenn
hagsæld í landi okkar of mikil til þess að
taka dæmi um fjárhagslegt getuleysi í sam-
bandi við frumstæðustu nauðþurftir inanna,
má nefna annað.
Ekki frekar en mállaus maður getur not-
fært sér málfrelsi sitt, getur t. d. hinn rit-
snjallasti maður notið ritfrelsis síns, ef lion-
um eru allar bjargir bannaðar með að koma
ritsmíðum sínum á framfæri. Þótt af ólíkum
rótum sé runnið, verður niðurstaðan sú hin
sama í báðum þessum dæmum. AÍlir vita —
svo síðara dæminu sé haldið áfram — að ekki
er liægt að gefa út blað án prentsmiðju, fyrir
hana jiarf svo húsaskjól, og ekki má pappír-
inn eða prentarann vanta. Til þess að geta
veitt sér allt þetta, er eitt óhjákvæmilegt:
Fjármagn.
Og svo er eitt, a. m. k. þessu skylt.
Engum blöðum er um Jiað að fletta, : ð
samanlagt er ennjiá ógrynni fjár i höndum
landsmanna, einkum sem „arfur“ tiltölulega
fárra manna frá ríkulegri „blessan" stríðsár-
anna. Þrátt fyrir þetta hefir mikið verið rætt
um Jiað opinbcrlega, að þýðingarmiklar um-
bætur í félagslegu tilliti, sem samþykktar voiu
af Aljiingi, löggjafarsamkomu þjóðarinnar —
muni að einhverju leyti stranda vegna fjár-
skorts. í þessu sambandi hefur verið nefnd
löggjöfin um almannatryggingar, liðveizla
við samvinnubyggingarfélög og verkamanna-
bústaði, og á vissan liátt aðstoðin, sem veita
átti gegnum Stofnlánadeild sjávarútvegsins.
Þetta segir Jiað m. ö. o. að mikil hætta er á —
svo ekki sé of djúpt tekið í árinni — að svo að
segja einróma ákvarðanir æðstu lýðræðisfull-
trúa þjóðarinnar renni út í sandinn vegna
fjárhagsövðugleika; ekki í þjóðarfátækt og
eymd, lieldur mitt í Jiessu gózenlandi miljóna-
veltunnir.
GEFUR Jietta ekki tilefni til alvarlegrar um-
hugsunar um það, að fleira storkni en
hraunflöð Hekhi, og e. t. v. á nokkuð óheppi-
legum stöðum? Og myndu ekki heimatökiu
liægari, ef auðsöfnunin meðal einstai.linga
þjóðfélagsins væri meiri? Vrðu þeir þá ekki
líka færri, sem þyrftu við hjálpar liins opin-
bera?
Þannig ma-tti taka fjölmörg liliðstæð dæmi.
varðandi einstaklingana og félagssamtök
Jieirra, og jafnvel þjóðfélagið sjálft. Því verð-
ur sleppt, cn þetta er staðreynd, sem við verð-
um að horfast í augu við: 7 þjóðfélagi okkar
getur Ijðrœðið þvi aðeins homið til fram-
kvœmda, að viss iágtnarksgeta i fjárhagslegu
tilliti sé fyrir hendi. Annars verður lýðræðið
ekki nema svipur hjá sjón; simdarréttindi í
stað þeirrar gullvægu lífsaðscöðu, sem Jiví er
þó óneiíanlega ætlað að skapa. Þess vegna
verður það ekki umflúið, án alvarlegrar hættu
fyrir lýðræðið og frelsishugsjónir Jiess, að
tryggja skilyrði fyrir framkvremd lýðræðisii*s>
svo Jiað verði þjóðum og einstaklingum þa®
fjöregg t:l manridóms og þroska, sem glæsileg'
ustu merkisberar Jiess hafa vonað og trúað.
Þess vegna tala menn, og ekki að ófyr»r' \
synju, um fjárhagslegt lýðræði.
En — hvernig má öðlast Jiað?
Vitanlega á þann liátt, að allur almenning' '
ur komi til með að eignast hlutdeild í og t1ID'
ráðarétt yfir þeim hinum sömu uppspiettu-
lindum auðs og aðstöðu, sem vitað er að hafc*
fleytt hinum fáu „útvöldu" framar fjöida'v
um, og í flestum tilfellum á kostnað hans að
einhverju leyti.
Leið samvinnustefnunnar býður tvíniæla'
laust friðsamlegustu og þroskavænlegustt1
leiðina að þessu marki.
Hvers vegna skyldi hún Jiá ekki valin?
Samvinnuhreyfingin hefur þegar f)1'11
löngu sýnt vfirburði sína í verzlunarmáluD'
um.-Hún býr yfir liliðstæðum möguleikum td
blessunarríks árangurs á sviði framleiðslunl'
ar — aðeins, ef áræði, þrautseigju og tr"
fólksins sjálf sekki skortir.
FJÁRHAGSLEGUR máttur almennings el
einn af hyrningasteinum lýðræðisins
H\er sá, er af heilum huga ann sönnu lý®'
ræði, hlýtur að vilja fara þær leiðir, er tryggj*1 |
bezt, að mönnunum notist sem jaftiast þe,r
Jiroskamöguleikar, sem það hefur í sér fólgna
fyrir persónuleika einstaklingsins. En að tapa
trúnni á lýðræðið, er að tapa trúnni á manU'
inn. B. Þ. Ki'-
í STUTTU MÁLI
Spamaður. Saiisku kaupfélögin og málgf’g"
þeirra ganga á umlan öðrum í þvi að vekja al'
hygli á nauðsyn þess, að sænska þjóðin sé spal
siim og na’gjusöm á þcssum líinuni, Jjcgar lia’"‘1
Jiykir á ]>\ í. að dýrtíð herji á landið. Sviar kepP'
ast nú við að auka úlflutning sinn til þess a'
koma á hagstaðum verzlunarjöfnuði við útlönt1-
l il þess að það megi verða. þarf að takmai'k"
mjög neyzlu á ýinsiun vörum. sem auðseljanleg31
eru á erlendum markaði, t. d. pappír. Öll sa't"’'
hlöð fá nú minni pappirsskammt cn áður. I 1
damis cr samvinnublaðið \’i. sem er úibreiddast"
vikubláð i S\ íþjóð. gefið út í Ö50.000 eintöku1"'
— ekki netna 21 síður hvcrt hefti nú, en va'
áður 32.
Sænsku Lumaverksmiðjurnar eru í eigu sa'"
vinnumanna. Þær framleiða hvers konar i"1'
inagnsperur. sem víða eru þekktar. Luma ko"1
til leiðar allsherjar verðla'kkun á þessum vörut">
er verksmiðjan hóf starf. Nú fyrir skcmms"1
lækkaði Luma enn verðið á lömptini síntu"-
Einka-verksmiðjurnar i Svíþjóð hafa nú neyðzl
til þess að feta í slóð samvinnuverksmiðjum"11'
Þannig hefur þessi framkvæmd R F spa""'
sansku Jijóðinni margar milljónir á ári.
SAMVINNAN
Útgcfandi:
Samband íslenzkra
samvinnufélaga.
Ritstjóri:
Haukur Snorrason
Afgreiðsla:
Hafnarstræti 87
Akureyri. Simi 166.
Prentverk
Odds Bjömssonar
Kemur út einu sinni
í mánuði
Árgangurinn kostar
kr. 15.00
•11. árg. 5. liefti
Maí
1947
2