Samvinnan - 01.05.1950, Blaðsíða 5

e. bómullariðnaður, og hann leiðir
rök að því, að einn vefari frá Lennox-
town hafi flutzt- til þorps nálægt borg-
inni Stirling, en þar var einnig sams
konar iðnaður. I þessu þorpi stofnaði
hann kaupfélag, sem er einnig mörg-
um árum eldra en félagið í Rochdale,
og hann telur, að það sanra hali átt
sér stað, að vefarar frá Lennoxtown
liafi flutzt til Rochdale og kennt vef-
urunum þar aðferðina um greiðslu
tekjuafgangs.
Kaupfélagið í Lennoxtown á því að
baki sér langa sögu, og hefur að sjálf-
sögðu misjafnlega gengið á svo langri
ferð. Árið 1826 var félagsmannahóp-
urinn 188, en 1860 aðeins 29, og þá
var dauft yfir starfseminni, en á eitt
hundrað ára afmælinu 1912 er félags-
mannataían 392, en 1937, á 125 ára af-
mælinu, 1200. Nú eru félagsmenn
1785, og vörusalan unr 11.000 £ fyrir
fyrri hluta ársins 1949. Félagið rekur
16 verzlanir í fjórum þorpum, og alls
vinna við það 85 manns. Mr. Veitch
sýndi mér allar verzlanir og starfsemi
félagsins í Lennoxtown og var þar
flestu haglega og snyrtilega fyrir kom-
ið, þrátt fyrir gamlan og fremur
óhentugan húsakost. Nýlenduvöru-
deildin hefur enn aðsetur í fyrsta hús-
næðinu frá 1812, en búðin er sam-
kvæmt kröfum nútímans og ganrla
búðin er horfin af sjónarsviðinu.
Starfsfólkið í búðinni gleymdi ekki að
sýna mér kjallarann, sem er frægur
fyrir það, að í gamla daga þurfti þrjá
menn við að afgreiða skozkt whisky í
kjallaranum, á móti tveim búðarmönn-
um, sem nægði til afgxeiðslustarfa á
nauðsynjum í búðinni. Nú verður
kjallarinn að láta sér nægja forna
frægð, og er orðinn skráþurr, en fimm
manns hamast við afgreiðslu í búð-
inni, og hafa ekki við, því að það er
laugardagur, og húsfreyjurnar í Lenn-
oxtown þurfa allar að kaupa nauðsynj-
ar til sunnudagsins, og mér sýnist
liggja vel á þeim. Það virðist enginn
kvarta yfir þurrabúðinni í kjallaran-
um.
EFTIR að við höfðum snætt hádeg-
isverð, á hótelinu, einmitt í þeim
sal, sem flestir fundir félagsins hafa
verið haldnir í frá fyrstu tíð, sýnir
kaupfélagsstjórinn mér autt svæði við
aðalgötu þorpsins, en þar eiga bráð-
um að rísa allar byggingar þessa
ganrla og virðulega félags, og allt á að
verða með meiri nýtízkubrag; en hve-
nær fæst svo leyfi til að byggja? Mr.
Veitch er hræddur um að það fáist
ekki á næstunni. Fyrst þarf þjóðin að
rétta fjárhaginn eftir stríðið, svo koma
byggingarnar, segir hann.
Á 125 ára afmæli félagsins árið
1937, var mikið urn að vera í litla,
Iriðsæla bænum Lennoxtown. Meðal
annars hélt félagsstjórnin veizlu fyrir
200 manns. Þar voru samankomnir,
auk margra annarra, förvígismenn
skozka samvinnusambandsi'ns í Glas-
gotv og samvinnufrömuðir nágranna-
kaupfélaga. I þessu samsæti skýrði for-
maður skozka samvinnusambandsins,
Mr. Neil S. Beaton, frá því, að Roose-
velt, forseti Bandaríkjanna, hefði sent
nefnd manna til að kynna sér sam-
vinnustarfsemina í Bretlandi, árang-
urinn af þeirri athugun Jiefur nú ver-
ið birtur, og er til mikils heiðurs fyrir
Skotland; þar segir orðrétt:
„Eg er sannfærður um, að hug-
rnyndin, sem fæddist í þessu litla
þorpi fyrir 125 árum, hefur umbreytt
veröldinni, á því er enginn vafi.“
Ritstjóri skozka samvinnublaðsins,
„Co-operative News“, Mr. }. Flanag-
an, sagði meðal annars í sinni ræðu:
„Stofnendur kaupfélagsins í Rochdale
voru ekki upphafsmenn að hugmynd-
inni um greiðslu tekjuafgangs, það
var gert í Lennoxtown um 20 árum
fyrir stofnun félagsins í Rochdale."
Og hann bætti við: „Eg vil óska þess,
að frá Lennoxtown eigi eftir að stafa
sú birta í heimi samvinnunnar, sem
því þorpi ber. Eg er sannfærður um,
að Lennoxtown verðskuldar það
sæti.“
I svipaða átt og þessa hnigu margar
af þeim ræðum, sem haldnar voru í
þessari veizlu, á 125 ára afmælinu
1937, og var útdráttur úr þeim birtur
í blaði skozka samvinnusambandsins.
ESSI DAGUR í Lennoxtown er
fljótur að líða. Sólin fer bráðum
að nálgast vesturásinn. Mr. Veitch tek-
ur enn fram hina helgu bók, elztu
gerðabók sem til er í eigu nokkurs
kaupfélags. Hann klippir helming-
inn af óskrifuðu blaði, skrifar nafnið
sitt á það og réttir mér að gjöf. Og
hann getur sannarlega engan minja-
grip gefið mér, sem mér þykir vænna
um en þetta margula, óhreina og lúna
Fin n 11 r Kristjá nsson.
pappírsblað, því að með útliti sínu
einu kann það að segja sögu samvinn-
unnar í 135 ár.
Mr. Veitch verður mér samferða til
Glasgow, því að þar ætlar liann að
gera vöruinnkaup fyrir félag sitt, og
eg fæ auðvitað að vera með honurn við
það, en það er önnur saga. Á götu-
horni Glasgow kveð eg þennan alclr-
aða en síunga kaupfélagsstjóra, leiðir
okkar skiljast hér, og við berumst með
fólksstraumnum sinn í hvora áttina.
Ó AÐ EG segi hér þetta stutta ævi-
ágrip kaupfélagsins í Lennox-
town, er það ekki gert í þeim tilgangi
að varpa skugga á hið rnikla brautryðj-
endastarf hinna fátæku vefara, sem
stofnuðu kaupfélagið í Rochdale árið
1844. Þeirra boðorð voru svo fullkom-
in, að þau eru næstum með sarna orða-
lagi um hina víðu veröld, notuð í
samþykktum allra samvinnufélaga. En
við skulum samt athuga það vel, að
svo fullkomin reglugerð, svo greinileg
framsetning, svo fullmótuð félags-
málahreyfing, gat tæplega orðið til án
einhverrar þróunar. Öll okkar félags-
málamenning, ekki sízt samvinnu-
hreyfingin, hefur einmitt að baki sér
langa þróun, lærdómsríka sögu. Fyrst
er stuðzt við litla eða enga reynslu.
Það er næstum því ráfað áfrarn í
dimmviðrinu, en vegna þeirra, sem á
eftir korna, reisir hinn hugsandi veg-
farandi smásteina eða vörðubrot, sem
(Framhald á bls. 17)
5