Samvinnan - 01.05.1950, Blaðsíða 28

Á förnum vegi
FLESTIR þeir, sem eitthvað hafa fengizt
við útbreiðslustörf og kynningarstarfsemi
fyrir samvinnufélögin, munu hafa orðið fyrir
þeirri reynslu, að vera kallaðir propaganda-
ráðherrar og Göbbelsar og öðrum þvílíkum
nafngiftum, jafnvel af starfsmönnum og
trúnaðarmönnum félaganna, sem mikilvæg-
um störfum gegna á sviði viðskipta og fram-
leiðslu. í nafngiftum þessum felst lítilsvirð-
ing á starfinu, enda yfirleitt sagðar til niðr-
unar. Hér er ekki um að ræða að menn vilji
gera lítið úr einstökum starfsmönnum, held-
ur hitt, að þeir, sem eru önnum kafnir við
að selja vörur og annast hin veraldlegri störf
fyrir samvinnufélögin, telja fé og fyrirhöfn,
sem til þessarar félagsmálastarfsemi gengur,
yfirleitt kastað á glæ, finnst, að starfsmenn
þeir, sem við menningar- og félagsmálin fást,
séu önnum kafnir við að eyða arðinum, sem
mönnunum við vöruþekkinguna takist að
afla félögunum með súrum sveita. I augum
slíkra manna hlýtur kaupfélagshreyfingin að
vera aðeins venjuleg verzlunarstarfsemi og í
engu frábrugðin rekstri hlutafélaga eða ein-
staklinga. Þeir gæta þess ekki, að hugsjóna-
stefna er bakhjarl og aflgjafi samvinnustarfs-
ins. Þetta er háskalegur hugsunarháttur og
því háskasamlegri, sem hans verður vart oftar
í starfsmannaröðum samvinnufélagsskapar-
ins. Nái hann að smita út frá sér og setja svip-
mót á viðhorf of margra, stefnir samvinnu-
hreyfingin þeirri hættu yfir sig, að grafið sé
undan grunni þeirrar miklu félagslegu bygg-
ingar, sem reist hefur verið hér á landi með
þrotlausu starfi liðinna áratuga, unz að því
rekur, að húsið hrynur utan af skipulaginu,
af því að vöruþekkingin og vörusalan ein
geymir engan veginn þann kraft, sem dugar
til þess að halda byggingunni uppi, og Jjví
síður til þess að fegra hana og prýða.
EINN af forvígismönnum norsku sam-
vinnustefnunnar flutti fyrir nokkru fyr-
irlestur um viðhorf þeirra manna innan
kaupfélaganna, sem aðallega starfa við það
að „selja grjón og þurrkaða ávexti", eins og
hann nefndi það, og átti þá vitaskuld við
vörusöluna almennt. Hann hélt því fram, að
í Noregi væri of lítil áherzla lögð á hina fé-
lagslegu og menningarlegu hlið samvinnu-
starfsins og í þessu væri fólgin geypileg hætta,
sem gæti dunið yfir samvinnufélögin með
skjótum hætti, er hinir eldri forvígismenn
falla frá, og nýir menn hlaupa í skarðið, ef
þessir nýju menn hafa ekki tileinkað sér
samvinnuhugsjónina og hafa ekki áhuga fyrir
að vinna henni gagn.
Ef þessara aðvörunarorða var þörf í Nor-
egi, er þeirra áreiðanlega þörf hér á landi.
Nú hin síðari ár hefur félagsmálastarf kaup-
félaganna legið niðri allt of víða og allt of
lengi. Allt of oft heyrir maður þá menn, sem
betur mættu vita, gera gys að þeim tilraun-
um, sem þó eru gerðar til þess að endurvekja
það starf, sem stóð með svo miklum blóma á
þrengingarárum kaupfélaganna. Þetta er
28
fólkið, sem talar um propaganda-ráðherra og
Göbbelsa. Skraf þess sýnir, að nokkuð skortir
á að forustumenn samvinnuhreyfingarinnar
liafi gætt þess á liðnum árum, að það er ekki
nægilegt, að trúnaðarmenn samtakanna séu
liprir verzlunarmenn eða hafi allgóða bók-
haldsþekkingu eða aðra tæknilega menntun.
Þeir þurfa líka að vera hugsjónamenn, 'sem
hafa til að bera góða þekkingu á sögu og
eðli samvinnustefnunnar og trú á gildi henn-
ar og mætti, og vera fullir áhuga fyrir því að
vinna henni fylgi og gagn. Ef áhugaleysi og
liugsjónadeyfð er fyrir hendi að nokkru ráði
meðal trúnaðarmanna samtakanna, er ekki
hægt að búast við miklum árangri í félags-
legu starfi. Þannig torvelda slík viðhorf heil-
brigða þróun með fleirum en einum hætti.
FORUSTUMENN Sambands. ísl. sam-
vinnufélaga og flestra kaupfélaga hafa
mikinn áhuga fyrir auknu félagsmálastarfi
og hafa oft og mörgum sinum hvatt til þess
á fundum og hrundið af stað ýmsum tilraun-
um til að auka jjað og endurbæta. En það
verður að viðurkenna, að árangurinn af þessu
starfi hefur ekki orðið eins mikill og vonir
stóðu til. Orsakanna er sjálfsagt víða að leita.
En ein orsökin er áreiðanlega sú, að allt of
margir þeirra manna, sem ráða fjármálum og
verzlunarmálum, eru trúlausir á gildi félags-
málastarfsins og líta á það sem sóun á tíma
og fjármunum að sinna því frekar en gert er,
og telja heilbrigt fræðslu- og kynningarstarf
á vegum samvinnustefnunnar þess eðlis, að
líkja beri því við göbbelskan áróður. Á þess-
um viðhorfum þarf að verða breyting. Félags-
málaþekking og félagsmálaáhugi ætti ekki að
vera lakari vogarstöng til þess að lyfta sér til
forráða í samvinnufélögum en vöruþekking
og bókhaldskunnátta. Ef sú væri hin almenna
stefna, mundi þessi leiðrétting koma af sjálfu
sér.
Lýst eftir
samvinnumönnum
SAMVINNAN er ekki uppfinning, sem
stokkið hefur fullsköpuð út úr höfði ein-
hvers snillingsins. Nær lagi er að segja, að
hún hafi verið sköpuð smátt og smátt með
vilja og krafti fólksins. Aðalsmerki hreyfing-
arinnar er framkvæmdin. Vöxtur samvinnu-
lireyfingarinnar er augljós af hinum sífjölg-
andi samvinnustofnunum um heim allan,
stofnunum, sem sinna margvíslegum úrlausn-
arefnum og þörfum allra stétta jjjóðfélag-
anna. Vöxtur er eiginleiki þess framsækna
skipulags, sem samvinnustefnan grunclvall-
ast á, allt frá kaupfélögum einstakra byggð-
arlaga, í gegnum samvinnusambönd héraða
og fjórðunga, til landssambands og alþjóða-
sambanda.
Þar að auki stefnir hreyfingin vitandi vits
að sameiginlegum átökum samvinnufélaga af
öllum tegundum og öllum þjóðernum, eftir
hugsjónaleiðum, sem eru augljósar öllum og
opnar til frjálsra umræðna. Áhrif og aðgerðir •
Alþjóðasambands samvinnumanna hafa feng-
ið hreyfingunni sameiginlegan svip, og hann
sterkan, með því að allar tegundir samvinnu
í fimm heimsálfum, eru tengdar saman inn-
an Alþjóðasambandsins. Það er þetta sameig-
inlega svipmót, sem Alþjóðasambandinu
liefúr tekizt að skapa — jrrátt fyrir stjórn-
málaágreining þann, sem skiptir heiminum
í tvo hluta nú í dag — sem við verðurn að
virða og vernda sem sameign allra samvinnu-
manna, hvar svo í flokki, sem þeir standa.
Framþróun samvinnustofnana og hugsjónir
og takmörk, sem standa að baki Jreirrar fram-
þróunar, ætti að vera rannsóknarefni fyrir
vísindamenn og hugsjónamenn.
Fyrst er jrörf skjallegra upplýsinga. Menn
þurfa að skilja hreyfinguna og skoða sam-
band hennar við hinar ýmsu efnahagslegu og
menningarlegu stofnanir þjóðfélaganna, sem
hafa Jrróað með sér allar tegundir samvinnu-
framkvæmda. Þessar upplýsingar jrarf síðan
að gegnumlýsa, til jjess að sjá Jrau atriði,
sem alls staðar standa undir vel heppnaðri
framkvæmd eða mistökum. Nákvæm rann-
sókn á upplýsingum jjessum og íhugun
þeirra, þurfa síðan að skapa auðskiljanlega
teóríu um samvinnu, þó með þeim hætti, að
gert sé ráð fyrir samlögun og breytingum,
ef þess reyndist þörf.
ISÉRHVERRI rannsókn staðreyndanna og
tilraunum til skýringa á jteim, verður að
hafa í huga bæði þau meginatriði, sem skapa
sérhverja samvinnustofnun: j). e. verzlunar-
og atvinnureksturinn annars vegar, og hina
eiginlegu samvinnu hins vegar. Þannig á að
leggja áherzlu á menningar- og siðfræðihlið
samvinnustarfsins ekki síður en á fjárhags-
hlið þess. Aðeins fjárhagsútkoman er gerð að
umræðuefni í ársskýrslum kaupfélaganna,
þar eru ekki gerðir upp reikningar menning-
arhliðarinnar, enda þótt velferð félagsins
hvíli eigi síður á henni en fjárhagshliðinni.
Ef hinni innri hlið samvinnustarfsins er
gleymt og ekkert tillit er tekið til hinna sið-
fræðilegu áhrifa, sem meðlimirnir verða fyrir
er þeir liverfa frá sjálfhyggju til hærri mark-
miða, sem í senn styðja og eru studd af sam-
vinnu, er liugsjónum samvinnunnar raun-
verulega afneitað og framtíð liennar sett í
hættu. Hér er stórfenglegt rannsóknarefni
fyrir jjjóðfélagsfræðinga og uppeldisfræðinga
og alla þá, sem fást við velferðar- og félags-
mál þjóðanna.
FRAMTÍÐ samvinnustarfsins hvílir að
verulegu leyti á sameiginlegum átökum
vísindalega menntaðra manna og þeirra, er
hafa áunnið sér reynslu í störfum. En hvorki
vísindamaður eða sérfræðingur getur samt
haldið upp merki samvinnuhugsjónarinriar.
Tæknin er ekki allt. Það þarf líka að vekja
trú og áhuga fyrir þeim Jjjóðfélagslegu bæt-
andi áhrifum, sem fólgin eru í heilbrigðu
samvinnustarfi. Samvinnan þarf að verða
yrkisefni skálda og rithöfunda. Samvinnu-
stefnan þarf að eignast sína spámenn.
(Lausleg þýðing á grein dr. G. Fauquet
i Tímar. Alþjóðasamb. samvinnumanna)