Samvinnan - 01.06.1950, Page 6

RANGHVERFA
Smásaga eftir FRIÐJÓN STEFÁNSSON
EG SAT í hægindastól — einum þessum
nýtízku með háa bakið — reykti magabeltis-
vindil ög lét fara vel um mig. Og svo l'laug
mér það allt í einu í hug, að einu sinni meðan
við Kiljan vorum þjáningabræður hafði hann
sagt um okkur rithöfundana, að maður
byrjaði sem póet en endaði sem fornbóksali.
Nokkur sniðugur penni, Kiljan heitinn, hugs-
aði ég og brosti.
— Kom inn! sagði ég með þessum radd-
blaé, sem maður notar, þegar maður reiknar
fremur með ónæði en ánægju af komumanni
og er að minnsta kosti alveg ákveðinn í að
verða ekki uppnæmur fyrir heimsókninni.
Dyrnar opnuðust hægt og hikandi. í
dyragættinni birtist bókaútgefandinn, heild-
salinn, verksmiðjueigandinn og hvað hann
var meira, þessi refur, hvers persónuleika ég
oftsinnis hafði dáðst að, snöru hreyfingun-
um, bassaröddinni og ákveðna fasinu. Ég
var vanur að ganga allur í mig í viðurvist
hans áður fyrr.
Nú tók hann ofan lnifupottlok, og pao
kom í Ijós, að hann myndi ekki liafa látið
klippa sig svo mánuðum skipti, og fötin
voru snjáð og krukluð, ekkert brot í Dux-
tinum, hálsbindið eins og drusla og í al-
geru samræmi við kvolaða skyrtuna.
Sú var tíðin, að hann fékk orð fyrir aö
ganga glæsilega til fara — og hafði þann
hátt að gefa fátækum fatnaði sína, þegar
fór að sjá á þeint og fá sér nýja í staðinn.
Já, einu sinni hafði hann gefið mér föt
af sér. Það var mikið áfall fyrir sjálfsvirð-
ingu mína. Engin furða. Höfundur, sem
hann hafði tvívegis gert afturreka með
skáldsögu og þrívegis með Ijóðabók. Af-
greiða hann svo að síðustu með því að gefa
honum notuð föt! Ég varð að vesaling í
hvert sinn, sem ég fór i þau, og hefði orðið
það, jafnvel þótt þau hefðu passað á mig,
en það gerðu þau auðvitað ekki.
Þarna stóð þessi fyrrurn sjálfumglaði bóka-
útgefandi fyrir framan mig eins og aum-
ingi, hnuðlaði húfuna milli handanna og
stamaði:
— Fyrirgefið þér, skáld, að ég ónáða yður
á þessum tíma. En ég er búinn að revna að
ná tali af yður í heilan mánuð og því miður
aldrei tekizt það fyrr en nú.
— Allt í lagi, góði; láttu ntig bara heyra,
hvað þér liggur á hjarta. En ég man ekki
betur en við værunt dús á sínum tíma.
— Eh — já, það er alveg rétt. Hann brosti
vandræðalega. Erindi mitt var að spyrja þig,
hvort ekki komi til mála, að ég fái að gefa
út bók eftir þig — helzt í ár, eiginlega alveg
nauðsynlegt fyrir mig að gefa hana út í
ár. Eins og þú veizt, eru lesendur orðnir
svo þroskaðir, að það er heimska að ætla
sér að gefa út eftir aðra höfunda en ykkur,
þessa snjöllu og andríku höfunda — aðrir
seljast ekki orðið.
— Það verður líka að gefa út eftir ungu
og óþekktu höfundana, greip ég fram í
fyrir honum.
— Já, já, já, en við verðum líka að fá
að gefa út eftir fyrsta flokks höfunda, annars
höfum við ekkert nema tapið. Og við, út-
gefendur, erum háðir því lögmáli dauðlegra
ntanna að þurfa að eta og drekka og skýla
nekt okkar.
— En elskurnar mínar, því snúið þið
ykkur þá ekki að öðru starfi, einhverju, sem
getur veitt ykkur sæmilegt lífsviðurværi?
Hann leit á mig, og einhverju sem líktist
stolti fremur en þrjózku brá fyrir i svip
hans. Hann sagði:
-— Þetta er köllun okkar. Og ég segi fyrir
mig: ég vil heldur svelta en yfirgefa þetta
lífsstarf, sem ég hef valið mér og er helgara
en allt annað.
— Jæja, ljúfur, sagði ég brosandi og ýtti
að honum vindlakassa.
— Viltu reykja?
— Þökk fyrir.
Mér sýndist hann vera skjálfhentur, þegar
hann kveikti í vindlinum.
Síðan reyktum við um stund jtegjandi —
hann með angistarsvip, en ég horfandi á
hann hálfluktum augum gegnum vindla-
reykinn með vellíðan í sálinni.
En þegar hann sá mig líta á armbands-
úrið mitt, hrökk hann við.
HVAÐ segirðu svo um Jietta? Hvers mætti
ég vona?
Mér duldist ekki, að hann áleit framtíð
sína byggjast á svarinu.
— Já, nú var það, sagði ég eins og ég hefði
gleymt erindi hans. Látum okkur sjá: næstu
fjögur árin eru upppöntuð, j)að er að segja:
ég er búinn að selja væntanlega framleiðslu
þeirra ára.
Hann seig saman í stólnum eins og hrúga
af eintómu vonleysi.
— Er engin leið að komast að fyrr, þótt
ekki væri nema með smákver, tvær þrjár
arkir eða svo?
— Því miður. Ég gætti þess að hafa hæfi-
legan blæ af óþolinmæði í röddinni, til
þess að sýna honum, að mér geðjaðist ekki
að uppájtrengingum.
Hann stundi.
— En fimmta árið gæti ég fengið að sitja
fyrir því, sem þú skrifar þá-
Ég þagði stundarkorn og virti fyrir mér
kvíðafullt andlit hans.
— Veit ekki, góði. Þetta er allt skrambans
erfiðleikum bundið. Það er fjárfrekt að vera
rithöfundur. Eins og þú veizt, höldum.við
uppi ókeypis skóla lyrir tilvonandi lista-
nienn og rithöfunda fyrir utan öll önnur
útgjöld. Því er það, að við höfum orðið að
fan inn á þá braut að selja öll verk okkar
fyrirfram, tuttugu þúsund fyrir örkina af
prósa og fjörutíu þúsund fyrir ljóð. Óneitan-
lega hefur þetta fyrirkomulag fjárhagslega
áhættu í för með sér fyrir ykkur útgefendur,
því et eitthvað keiinir fyrir höfund, áður
en hann getur skilið umsömdu efni, svo
sem dauði eða veikindi, verður það skaði
útgefenda.
— Gæti ég ekki fengið að sleppa með að
greiða lielminginn fyrifram, ég meina strax,
(Framhald á bls. 22)
6