Samvinnan - 01.06.1950, Blaðsíða 10

í LEIT AÐ SKÝRINGU Á LÝÐRÆÐI
Almennir borgarar í mörgum löndum skýra frá hvað
þeir eiga við með orðinu í(lýðræði"
í FIMMTÁN mánaða ferðalagi um
jf\_ Evrópu lögðum við eftirfarandi
spurningu fyrir fjölda fólks: Hvað er
lýðræði? Herveldi þykjast færa öðrum
þjóðum lýðræði á stundum. Stjórn-
málamenn lofa fólkinu lýðræði.
Kommúnistar fordæma hið ,,gamla,
borgaralega" lýðræði \7esturlanda, en
hefja til skýjanna hið nýja ,,alþýðulýð-
ræði“ Austur-Evrópulanda. I leit okk-
ar að skýringu á hugtakinu, lögðum
við spurninguna fyrir óbreytta borg-
ara og hefðarmenn, báðum megin
járntjaldsins.
Svör : óbreyttu borgaranna voru
m jög mismunandi. En eitt brást aldrei:
Varðmaður í Grikklandi, franskur
kolanámumaður, ítalskur verksmiðju-
verkamaður, stáliðnaðarmaður í Pól-
landi, veitingaþjónn í Prag, — allir
vildu þeir lýðræði.
Skýringar á hugtakinu virtust aðal-
lega mismunandi í áherzlum á ein-
stök atriði. Því lengra suður, sem hald-
ið var, því meira virtist lýðræðið tengt
brauði og vinnu í hugum fólksins.
Austan járntjaldsins, þar sem borgara-
legt frelsi er takmarkað, virtist meiri
skilningur einmitt á þessu frelsi. F.n
bæði í austri og vestri voru menn á
einu máli um, að lýðræði feli í sér
réttinn til þess að tala eins og manni
býr í brjósti og hafa yfir sér ríkisstjórn,
sem maður hefur sjálfur kosið sér.
Bretland: Mannréttindi.
Þegar við byrjuðum að spyrja, á
öndverðu ári 1948, töluðu Bretar ekki
um annað meira en valdatöku komm-
únista í Tékkóslóvakíu. Líklega hefur
Winston Churchill haft þetta í huga,
er hann sagði í þinginu:
„Hugmynd mín um það, er hinn al-
gengi, óbrotni borgari, sem heldur
heimili og á börn, sem fer að heiman
til að berjast fyrir land sitt, þegar það
á í erfiðleikum, fer á kjörstað á rétt-
um tíma og setur krossinn á kjörseð-
iilnn — hann er undirstaða lýðræðis-
ins.
Ef þetta er lýðræði, lýt ég því í lotn-
ingu. Ég hylli það og vil starfa fyrir
það.
Menn verða að bera virðing fyrir
lýðræðinu og ekki leggja það við hé-
góma ....
Látum oss ekki meta lýðræðið af
lítils; metum það ekki eins og það
væri aðeins að hrifsa völdin og skjóta
þá, sem ekki eru á sama máli. Það
er einmitt andstæða lýðræðisins.
Lýðræðið er ekki eins og kvensnift,
sem maður með vélbyssu grípur upp
af götunni . . . . “
Ýmsir aðrir Bretar bættu við þessa
skýringu Churchills. Þeir voru ekki
eins háfleygir í orðum, en alveg eins
sannfærðir og hann um, að lýðræðið
verði ekki aðskilið frá því borgaralega
frelsi, sem ríkir í landinu. Frá London
til Skotlands, frá Wales til Lancashire,
voru skoðanir svipaðar. í Dundee í
Skotlandi sagði láglaunuð skrifstofu-
stúlka Jjetta: „Það er ríkisstjórn, sem
er þannig fyrir komið, að Jajóðin hef-
ur völdin. Ef þjóðinni líkar ekki fram-
kvæmdin, skiptir hún um stjórn . . . . “
Ungur bóndi í Taunton: ,,Ég lie’d
það sé bara frelsi.“
Bílstjóri í Manchester gaf þessa
skýringu: „Það er stjórnarfyrirkomu-
lag, sem á að tryggja að maður geti
gert það, sem mann langar til, þegar
mann langar til þ'ess. Eg sé ekki að
Rússland geti kallað sig lýðræðisríki,
vegna þess að maður er ekki sjálfs sín
herra þar.“
Fyrrverandi varakanslari Oxfordhá-
skóla og frægur heimspekingur, Sir
Richard Livingston, leit aftur í tím-
ann, er hann svaraði spurningunni:
„Lýðræði er að bera virðingu fyrir sál
náungans,“ sagði hann hugsandi.
„Heimur Platons var ekki svo ólíkur
okkar heimi. Hann sá lýðræðið deyj-
andi og einræðisöflin vinna á. En sag-
an kennir okkur að einræðisstjórn ber
dauðann í sér.“
\J ÍÐA í BRETLANDI virtust
menn sammála þeirn hugmynd-
um, sem komu fram í hinni frægu
Gettysburg-ræðu Abrahams Lincoln..
Thomas Jones, 25 ára gamall nemandi
í Wales, tók undir orð Lincolns um
„stjórn þjóðarinnar, af þjóðinni og
fyrir þjóðina." Sonur námumanns,
sem hafði byrjað að vinna í námunum
Jjegar hann var 14 ára, til þess að halda
uppi fátæku heimili, er heilsa föðurins
bilaði, nefndi þó að eitt liefði skort í
ræðu Lincolns, nefnilega efnahagslegt
öryggi, sem Roosevelt ræddi um löngu
síðar. Slíkt öryggi sagði hann vera
nauðsynlegt til þess að gera lýðræðið
raunverulegt. í London hittum við
Williain Gallacher, lengi eina þing-
mann kommúnista í Westminster.
Hann hló að ræðu Lincolns. „Eg get
skilið, hvernig ykkur líður,“ sagði
hann, „eftir að vera búnir að sjá það
margbreytilega áralag, sem viðhaft er
á lýðræðisskútunni um þessar mundir.
En það verklag er nú senn á enda.“
Svo sneri liann sér beint að spurning:
unni: „Fullkomnasta form lýðræðis-
ins er að finna í verklýðsfélögum og
samvinnufélögum, Jiiað lýðræði, sem
nú er að starfi í Ráðstjórnarríkjunum
og í öðrum sósíalískum ríkjum, sem
reka sósíalískan búskap. Lýðræði er
meirihlutaákvörðun karla og kvenna,
sem standa jafnfætis efnahagslega og
félagslega.”
Annar frægur maður lét til sín
heyra í sambandi við spurninguna.
Svarið kom í bréfi. Pósstimpillinn var
Ayot St. Lawrence. Undirskriftin: Ge-
orge Bernard Shaw:
„Lýðræði má skýra sem orð, sem
allir stjórnmálamenn nota, en enginn
þeirra skilur. í munni lrambjóðanda
Joýðir það flokk hans og skoðánir hans,
ef hann þá hefur nokkrar skoðanir. í
Bandaríkjunum þýðir Jrað stjórn ]djóð-
arinnar fyrir {Djóðina og af {Djóðinni.
Þegar það er notað af mönnum, senr
Fyrir nokkru lögðu tveir amer-
ískir blaðamenn, Gabriel Press-
man og Joseph Durso, þessa
spurningu fyrir fólk í mörgum
Evrópulöndum: Hvað er lýð-
ræði? I þessari grein er skýrt frá
svörunum, sem þeir fengu. Laus-
lega endursagt úr amerísku
tímariti.
10