Samvinnan - 01.10.1950, Blaðsíða 3

Fjöllin eru berari nú en fyrir nokkrum áratugum
Spjall um bók, sem er skrifuð fyrir þá, sem hugsa fyrir morgundeginum
MERKUR íslendingur, sem bú-
settur hefur verið vestan hafs í
áratugi, kom hingað heim í sumar og
heimsótti fornar slóðir. Áður en
hann hvarf af landi burt, ræddi hann
um stund við blaðamenn í Reykjavík
og lét þá m. a. svo um mælt, að fögur
hefði sér sýnst gamla sveitin nú eins
og áður, en þó hefði sér virzt fjöllin
berari en meðan hann var að alast
upp. Var hér gamla sagan um rósrauð-
ar endurminningar bernskunnar, sem
ekki þola augu fullorðna mannsins,
eða voru fjöllin í raun og sannleika
berari nú en fyrir 40—50 árum? Sterk-
ar líkur eru fyrir því, að Vestur-íslend-
ingurinn hafi haft rétt að mæla, og
að gróðurinn í fjöllunum í bernsku-
sveitinni hans hafi verið minni og
strjálli, en er hann var að alast upp.
En eyðing gróðursins er svo hægfara,
að við, sem höfum sama fjallið fyrir
augum ár og síð og alla tíð, verðum
þessarar þróunar naumast vör, en
maðurinn, sem liverfur burt og kem-
ur aftur eftir áratuga fjarvistir, sér
breytinguna, og hann saknar þess, sem
áður var. Þessi orð vestur-íslenzka
gestsins bregða upp í einni svipan
mynd af því, sem hér er að gerazt á
ári hverju, ekki aðeins í sveitinni
lians, heldur í öllum sveitum lands-
ins, í byggðum og óbyggðum, milli
hafs og heiða. Gróðurinn er á undan-
haldi fyrir sókn vatns og vinda og
sanda, öræfin leita á byggðina og
gróðurlendið með vaxandi þunga.
Miðbik hálendisins er að mestu gróð-
urlaus eyðimörk, eyðilegir jökulsand-
ar, hraun og grjótöldur, og þessi ör-
æfavíðátta teygir hrammana æ lengra
í áttina til strandar. Nærtækt dæmi er
ásókn sandsins á Hólsfjöllum, ofar-
lega í Axarfirði, á Mývatnsöræfum og
svo víða sunnanlands, þar sem nokk
urt viðnám er hafið, en þó hvergi
nærri nóg. En þróunin er ekki öll
þar með sögð. Gróðurinn á ekki að-
eins í vök að verjast á landamerkjum
byggðar og óbyggðar, heldur stendur
þetta stríð í hverju fjalli og hverjum
dal. Menn lesa fregnir dagblaðanna
um skriðuföll í haustrigningum og
veita því þá oftast mesta athygli, að
skriðurnar hafa tortímt mannslífum,
eyðilagt hús og önnur mannvirki og
teppt samgöngur. Víst eru slík tíðindi
hörmuleg, og fregnir af þeim eru
óhugnanlega tíðar. En ofan á mann-
tjón og eignamissi kemur svo það, frá
sjónarmiði þjóðarinnar í heild, að
skriðan skilur eftir beran aurruðning,
þar sem áður voru grasgeirar í hlíð-
unum. Fjallið hefur allt í einu fengið
annan svip. Hann stingur í augun
fyrstu dagana, en svo venjast menn
lionum og gleyma því smátt og smátt,
að þarna í fjallshlíðinni hafi einu
sinni verið grös og blóm og ef til vill
birki- og víðirunnar. Landið er orðið
berara en það var áður. Þannig hefur
mörg sveitin breytt um svip á liðn-
um árum, og líklega eru þessar svip-
breytingar orðnar margar í liverju
byggðarlagi, þótt við minnumst þeirra
ekki allra nú. En ef forfeður okkar
mættu líta upp úr gröfum sínum og
líta til fjallanna og undirlendisins,
eða þegar týndir synir koma heim eft-
ir áratuga fjarvistir, þá blasir hið
nýja svipmót við. Það gleður ekki,
lieldur hryggir, skapar ugg og kvíða
um framtíðina. Og óhjákvæmilega
vaknar þessi hugsun: Fyrst þessi breyt-
ing er samt svo ör, að örfáir áratugir
nægja til þess að menn sjái miklar
breytingar, hvernig mundi landið þá
liafa litið út fyrir árhundruðum síð-
an? Hvernig hefur þjóðin búið að
landi sínu í þúsund ár, og hvernig
verður Itér umhorfs á næstu öldum,
ef þróunin verður hin sama?
SJÁLFSAGT liafa þessar hugsanir
leitað á flesta, sem ferðast um
landið og veita því athygli, sem gerist
í náttúrunni. Einmanalegur gras-
toddi á Hólsfjöllum vekur þessa hugs-
un, og líka birkihríslan, sem enn
hangir utan í melbarðinu, þótt vind-
urinn hafi löngu byrjað að gnauða
við rætur hennar. Einn septemberdag
er skógi vaxin fjallshlíð aurruðning-
ar einir, en rótartægjur og sprotar
standa hér og þar upp úr og minna á,
að eitt sinn var hér fagur birkiskógur,
blágresi og lyng. Á hverju vori lita
allar ár íslands firði og hafnir. Stór
svæði hafsins taka á sig súkkulaði-
brúnan lit. Þetta eru merki vors og
3