Samvinnan - 01.10.1950, Blaðsíða 9

liraða, þangað til eitthvert stöðvandi
afl kemur til skjalanna, sem nú verður
ekki séð fyrir.
Benda má á þann möguleika, að
með tímanum þurfi svo mikla þekk-
ingu til þess að gera vísindalega upp-
'gövtun, að til þess að öðlast hana
þurfi vísindamaðurinn að eyða beztu
árum ævi sinnar, og þegar hann loks-
ins hefði öðlast nægilega þekkingu,
væri snilligáfa hans útbrunnin. Mér
þykir ekki ósennilegt, að að þessu reki
einhvern tíman, en sá dagur er langt
undan. I fyrsta lagi vegna þess, að
kennsluaðferðum fer sífellt fram.
Platón hélt að nemendurnir í aka-
demíi hans þyrftu að eyða 10 æviárum
til þess að læra það, sem þá var vitað
um stærðfræði. Nú á dögum lærir
sæmilega gefinn skóladrengur meira í
stærðfræði á einu ári.
t ÖÐRU LAGI er það, að með auk-
2 inni sérhæfni má nálgast þessi
landamerki þekkingarinnar eftir
þröngu einstigi, sem krefst minna erf-
iðis en gangan um liinn breiða þjóð-
veg. í þriðja lagi ber að atliuga, að
landamerkin eru ekki hringur, heldur
óregluleg lína og takmarkið er ekki
ævinlega langt frá miðju. Hin stór-
merka uppgötvun Mendels (A sviði
erfðafræðinnar) þarfnaðist ekki mik-
illar þekkingar eða kunnáttu. Það sem
til þurfti þar, var áhyggjulaust líf og
nægar tómstundir, sem flestum var
eytt í fallegum garði. Radíumgeislun
fannst vegna þess að steintegund geisl-
aði á ljósmyndaplötu í myrkri. Eg er
því ekki þeirrar skoðunar að hrein
þekkingaratriði muni seinka vísinda-
legum framförum um langa hríð.
Á ER ÖNN L K 'oæða, sem styður
þá skoðun, að visindaleg framþró-
un muni lialda úfram og hún er að
vísindastarf dregur til sín æ ticiri gáfu-
og hæfileikamenn. L.eonardo da Vinci
var jafnvígur á listir og vísindi, en það
er listin, sem hefur skipað honum
hinn veglega sess í mannkynssögunni.
Maður, sem væri búinn hæfileikum
hans í dag, mundi vissulega vera settur
í stöðu, sem útheimti alla krafta hans
til vísindaiðkana. Ef stjórnmálaskoð-
anir hans væru ekki óvenjulegar,
mundi hann líklega vera í hópi þeirra,
sem fást við að framleiða vatnsefnis-
sprengjuna með því að samtíminn
virðist skoða hann meira virði en
myndlist. Listamaðurinn er ekki
lengur eins mikils metinn og áður var.
Prinsar endurreisnartímans kepptu
um að ráða Michelangelo til sín. Rík-
isstjórnir nútímans keppa um kjarn-
orkusérfræðinga.
Þá eru atriði, allt annarrar ættar,
sem gætu leitt til stöðvunar vísinda-
þróunarinnar. Það er mögulegt að vís-
indin sjálf framleiði sprengimettað
afl, sem fyrr eða síðar geri ógerlegt að
viðhalda þjóðfélagsbyggingu, sem leyf-
ir vísindunum að þróast. Um þetta
verður vitaskuld ekkert sagt rneð vissu,
en samt er hér mjög eftirtektarvert
atriði, sem er þess virði að það sé
íhugað nánar og verður hér á eftir at-
hugað lítillega, hvað í þessari kenn-
ingu felst.
Iðnaðurinn, sem er að verulegu
leyti afsprengi vísindanna, hefur kom-
ið á sérstakri lífsaðstöðu og lífsskoðun.
I Bretlandi og Bandaríkjunum, sem
eru elstu iðnaðarlöndin, hefur þessi
lífsaðstaðá og lífsskoðun þróast hæg-
fara og fólkið hefur haft tíma til þess
að samhæfast þeim án þess að fortíðin
slitnaði nokkru sinni úr samhengi við
nútíðina. Þessar þjóðir hafa því ekki
orðið að ganga í gegnum hættuleg,
sálfræðileg reynslutímabil. Þeir, sem
heldur vildu lifa lífinu upp á gamla
móðinn, voru kyrrir við sveitastörfin,
en þeir, sem höfðu ævintýraþrá í blóð-
inu, gátu flutt til hinna nýju iðnaðar-
miðstöðva. Þar kynntust þeir frum-
herjum iðnaðarins, samlöndum sín-
um, sem í flestum greinum litu eins á
lífið og nýliðarnir. Einustu andmælin
og uppreistartilraunin kom frá mönn-
um eins og Carlyle og Ruskin, sem
voru lofaðir, en höfðu samt ekki þau
áhrif á þróunina, sem þeir ætluðu.
ALLT ANNAÐ er uppi á teningn-
um þegar iðnaðurinn og vísind-
in, sem fullkomin kerfi, koma í einu
vetfangi yfir lönd, sem fram að þeim
tíma þekktu hvorugt að neinu ráði.
Áhrifin voru og tilfinnanlegri fyrir
það, að þau voru útlend, þau kröfðust
þess að tekið væri að semja sig að hátt-
um fornra fjandmanna og gamlar, rót-
fastar venjur urðu að hverfa. Með
mismunandi þunga hefur þessi bylgja
hitt Þjóðverja, Rússa, Japani og Ind-
verja og frumbyggja Afríku. Hvar-
vetna hefur hún komið af stað losi í
einu eða öðru formi og enginn getur
séð fyrir, hverjar afleiðingarnar muni
verða.
Hin fyrstu mikilvægu áhrif iðnþró-
unarinnar á Þjóðverja var Kommún-
istaávarpið. Nú í dag lítum við á plagg
þetta, sem biblíu annarrar þeirrar
ríkjasamsteypu, er skiptir heiminum
í tvo andstæða hluta, en það er hyggi-
legra að líta til baka til upphafs þess,
til ársins 1848. Þá sést, að ávarpið er
tjáning aðdáunar á ógnarástandi, frá
tveimur ungum háskólastúdentum, er
upprunnir vor uí friðsamlegri dóm-
kirkjuborg. Þeir kynntust hinni
óskipulegu Manchester-samkeppnis-
stefnu án þess að vera undir það
búnir á nokkurn hátt. Þýzkaland var,
áður en Bismarck „menntaði" þjóð-
ina, byggt strangtrúuðu fólki, sem
hafði alveg óvenjulega tilfinningu fyr-
ir skyldum sinum við ríkið. Sam-
keppnin, sem Bretar töldu lykilinn að
afkastamöguleikunum, og sem Darwin
hóf upp til skýjanna, þótti Þjóðverj-
um furðulegt og hneykslanlegt fyrir-
bæri með því að þjónustan við ríkið
var í þeirra augum hið eina rétta og
siðferðislega takmark mannsins. Það
var þess vegna eðlilegt, að þeir sköp-
uðu ramma þjóðernisstefnu og sósíal-
isma utan um iðnbyltinguna. Nazist-
ar ófu hvort tveggja þessa þætti saman.
Hið ósamstæða eðli þýzka iðnaðarins
og þeirra stefna, sem af framþróun
hans leiddu, á rætur sínar í því, að
hann er af erlendum uppruna og hann
brauzt til áhrifa með mjög skjótum
hætti.
Kenningar Karls Marx hentuðu vel
í landi, sem var að byrja iðnþróunina.
Þýzku jafnaðarmennirnir sneru baki
við kenningum hans þegar iðnaður
landsins náði fullum þroska. En þá
var Rússland komið í spor þau, sem
Þýzkaland stóð í árið 1848, og það var
því eðlilegt að marxisminn eignaðist
þar nýtt heimkynni. Stalin hefur, með
hugkvæmni, blandað saman hinum
nýju byltingakenningum og hinni
fornu trú á „hið heilaga Rússland" og
„hinn litla föður“. Þetta er enn í dag
athyglisverðasta dæmið um komu vís-
indanna til umhverfis, sem ekki var
tilbúið að taka á móti þeim. Kína er
líklegt til að feta í þessa slóð.
JAPAN ÓF SAMAN í eina heild ný-
tízkulega tækni og tilbeiðslu ríkis-
valdsins, alveg eins og Þýzkaland.
9