Samvinnan - 01.11.1950, Blaðsíða 11

sögu mannkynsins með því einu móti
að þeir eru upprunnir í sauð-beiti-
löndum Júdeu? Hvers vegna skyldi
amerískur kapítalismi hafa önnur
pólitísk stefnumið en þýzkur kapítal-
ismi? Hvers vegna skyldi Tító hafa rif-
ið sig lausan? Hvers vegna finnum við
í hellum og afhýsum fornaldarinnar,
merki þess, að maðurinn á þeirri tíð
skreytti þessar frumstæðu vistarverur á
aðdáunarlega fagran og mildilegan
hátt?
ORÐALEIKIR marxista verða aug-
ljósir, en púðrið í okkar eigin
andsvörum flytur heldur ekki langt.
Við horfum glottandi á tilburði
kommúnista á „friðar- og menningar-
þingum" þeirra, svokölluðum, og
brosum þegar þeir kalla okkur „kapí-
talískar hýenur“ og „heimsvaldasinn-
aða stríðsæsingamenn“. Tilsvör okkar
hafa hitt í mark, segjum við glað-
hlakkalega. Við leggjum frá okkur
pennann með þá sigurtilfinningu í
brjóstinu, að við höfum sigrað í þess-
ari umferð stríðsins fyrir frelsinu og
hinu vestræna lýðræði.
En cr sigurinn svo augljós? Eitt af
því, sem athyglisverðast er í sambandi
við stefnu Sovétríkjanna og áróður
þeirra eftir stríðið, er afskipta- og
kæruleysið gagnvart efnahagsmálun-
um. Þau atriði, sem leiðtogar komm-
únista beita mest fyrir sig í áróðri, eiga
lítið sem ekkert skylt við efnahagsleg-
ar eiginhvatir mannsins, og aldrei
hefur það komið fram, að stefna Sovét-
ríkjanna gæti breytzt vegna fjárhags-
legra staðreynda. Hér er ekki aðeins
um að ræða friðarhreyfinguna, lieldur
er hér um almenna staðreynd að ræða.
í áróðri sínum reyna Rússar sífellt að
skjóta inn í hvert deilumál þeirri sýn,
að framundan sé ógurlegt stríð milli
hins bjarta og fagra kommúnistíska
heims, og hinnar dimmu og drunga-
legu kapítalísku veraldar. Með skáld-
legu hugarflugi lýsa þeir baráttu hins
þjáða verkalýðs við heimsvaldasinnaða
kúgara og halda því fram, að mann-
kynið standi á þröskuldi þess að sjá
frelsun milljónanna. I gegnum þenn-
an myrkraheim, leggur aðeins eitt ljós
— ljósið að austan, með Stalín í topp-
inum — og geislarnir lýsa langt inn á
braut framtíðarinnar. Á meðan skrið-
drekasveitir Rauðahersins þeysa um
eötur Moskvu 1. maí lætur Moskvu-
O
útvarpið skáldlegan orðaflaum hljóma
á bylgjum háloftanna:
„Vorið er komið. Það hefur
haldið innreið sína hér, það er
gengið í garð í Kína, það er á
hinum nýju götum Varsjár, í
Prag, og görðunum í Búkarest og
í þorpunum í Búlgaríu. Fáni sig-
ursins blaktir yfir okkur. Vor
mannkynsins kemur fljúgandi til
okkar. Það nálgast óðfluga verka-
mannahverfin í París, það gengur
hratt inn yfir stræti Rómaborgar.
í Kalkútta, Karachi og Bombay
syngur það um frelsið. Hinn
mikli Stalín, sem leiðir vorið yfir
mannkynið, leiðir okkur líka til
sigurs."
Nei, því verður ekki haldið fram, að
Rússarnir séu hagfræðingar. Þeir eru
miklu fremur haldnir skáldlegri anda-
gift og rómantískum hillingum. Styrk-
ur þeirra liggur í hinni stórkostlegu
og vansköpuðu hugmynd þeirra um
veröldina. Það er hrein tímaeyðsla að
leggja sig í að hrekja hinn fjárhags- og
efnahagslega skilning þeirra á mann-
kynssögunni, því að þeir eiga engan
slíkan skilning. Það erurn við, Vestur-
landabúar, sem erum hagfræðingarnir.
Við erum með hugann bundinn við
kennisetningarnir.
í hundrað ár höfum við virtzt starf-
rækja veröldina á grundvelli gróða-
og tapreikninga. Hin alþjóðlegu sam-
skipti okkar hafa verið einn kónguló-
arvefur af verzlunarsamningum, geng-
isskráningu, gullverðgildi, vöruskipta-
samningum og greiðslujafnaðarkerf-
um innbyrðis. Á heimavígstöðvunum
liefur mesti viðburður hven'ar löggjaf-
arsamkomu verið óralangar umræður
um fjárlög næsta árs.
N ÞAÐ ER ekki aðeins á sviði
stjórnmála, sem Vesturlandabúar
eru þannig rangeygir, er þeir líta til
hagfræðinnar. í mörg ár hafa starfsað-
ferðir þeirra og tækni líka verið
bundnar hagfræðinni. Hverjir, nema
gagnsýrðir hagfræðingar, gætu hafa
búið til kenningar um alþjóðlega
verzlun, þar sem blint starf hagvís-
indalegra krafta er látið um það að
færa verzlunina, auðinn og atvinnuna
sífellt og eilíflega til jafnvægis? Hverj-
ir, nema hinir strangtrúuðustu hag-
fræðingar gætu hafa játazt þeim kenn-
ingum um alþjóðlega framþróun, sem
ætla að náttúrlegu jafnvægi sé eilíflega
kornið á í milli framboðs og eftir-
spurnar, ef aðeins mannshöndin kem-
ur ekki nærri þeirri dularfullu mask-
ínu, sem þessu á að stjórna?
Hagfræðin varð meira en stefnu-
undirstaða. Hún var hækkuð fyrir
sjónum manna og hnýtt við forlögin,
varð gyðja markaðarins, svo liátt upp
hafin, að hvorki stjórnmál, von eða
hugsjón gátu nálgast hana þar. Um-
hverfis hnöttinn, kringum livert ríki
og hvert líf lítils þjóðfélagsborgara,
var þessi girðing efnahagslegra mögu-
leika og ómöguleika. í þeirra nafni
minnkaði alþjóðleg verzlun um tvo
þriðju árið 1929. í þeirra nafni gátu 2
milljónir manna hvergi fengið atvinnu
í Bretlandí á árununt 1930—1938. í
þeirra nafni hrapaði stálframleiðsla
Bandaríkjanna úr 60 milljón tonnum
í 11 milljón tonn á mesta kreppuár-
inu, 1932. En þar sem það var gyðja,
sem mennirnir réðu ekki við, sem
vann þessi verk, varð ekki gegn þeim
staðið. Er unnt að neita því, að allt
þetta er í rauninni sönnun fyrir nær
því algerlega hagfræðilegu mati á
mannskepnunni?
ÐEINS ÞEGAR mikinn vanda bar
að höndum, reyndust Vestur-
landabúar fúsir til þess að leita sér
annars átrúnaðar. Eftir nokkra tilraun
til þess að heyja styrjöldina síðustu al-
veg eins og allar hagfræðilegar kenni-
setningar væru enn í fullu gildi, haust-
ið 1939, sneru Bretar sér að því 1940
að endurtaka átakið ntikla frá 1917 og
1918 og fara nú langt fram úr því. Því
næst lét hagkerfi Bandaríkjmanna til
sín taka, og árið 1944 hafði það fram-
kvæntt það furðulega afrek, að tvöfalda
sjálft sig. Hagkerfi, sem var eins stórt
og það, sem var til 1939, ltafði verið
bætt ofan á.
Benda má á fjölmargar raunhæfar
ástæður fyrir því að þetta tókst, en
veigamesta ástæðan var, að ltinn vest-
ræni maður liætti að vera hagfræðing-
ur og varð í þess stað vera, sem stefnir
að framkvæmd hugsjónar — og hug-
sjónin í þessu tilfelli var sigur í styrj-
öld. Hin óbreytanlegu, hagfræðilegu
lögmál stóðust ekki snúning fram-
kvæmd þessarar hugsjónar. Þjóðfélag
það, sem hagfræðingar höfðu sagt
„mettað" með 90 milljarða dollara
þjóðartetkjum, hafði brátt helmingi
11