Samvinnan - 01.11.1950, Blaðsíða 12

meira handa á milli. Hugsjónin sigr-
aði hin ímynduðu lögmál. Hagfræði-
legar takmarkanir urðu að víkja fyrir
stjórnmálalegum ákvörðunum. Hug-
sjónin vann sigur á nauðsyninni.
SÍÐAN 1945, allt frá sigurdeginum,
hafa hagfræðingurinn og hugsjóna-
maðurinn barizt til yfirráða í brjóstum
vestrænna manna. Tilhneigingin að
liverfa aftur að lítt hagganlegum hag-
fræðilegum hugmyndum, er sterk í
okkur öllum. í augum hagfræðingsins,
er aldar reynslá og hefð komin á þá
hugmynd, sém hann gerir sér um ver-
öldina og þar vinna hín náttúrlegu
jafnvægislögmál óhindruð af mannin-
um. Þessi hugsun hefur líka hið mikla
aðdráttarafl, sem jafnan er*í fylgd með
einföldum hlutum. Það er auðveldara
að láta hlutina gerast, en reyna að
stýra þeim. Afskiptaleysi er þægilegra
en sköpun. Skáldið er hér orðið áber-
andi utangátta. Það er rétt, að öll sú
tilraun, sem kennd er við Marshall,
hefur sýnt að við erum ekki öll hag-
fræðilega sinnuð, og meðal vestrænna
þjóða eru margir, sem geta litið upp
úr talnadálkum og greiðslujafnaðarút-
reikningum. Og á þessum árum höf-
unr við þó haft forustuna umfram hina
prómeþevsku áróðurspostula austan
járntjaldsins.
En nú, er Kóreuævintýri einvaldans
í austri, er enn ungt í huga okkar, er-
um við komin að vegamótum. Allt
fram til þess, að árás kommúnista var
gerð, hinn 25. júní sl., mátti hvarvetna
sjá þess merki, að við værum smátt og
smátt að hverfa aftur til hinnar gömlu
aðdáunar og tilbeiðslu á blindum hag-
vísindaguðum. Aftur og aftur heyrð-
ist sagt, að verzlunarjafnvægi mundi
nást, er komið væri á þennan eða hinn
áfangann, og það væri mikill skaði, að
það mundi ekki leyfa Evrópuþjóðun-
um sama lífsstandard og fyrir stríð.
Við heyrðum sjálfa okkur rökræða
hversu hið alþjóðlega fjármagn mundi
dreifast og livert það mundi leita, en
við gerðum aldrei ráð fyrir að það
mundi leyfa neina verulega, efnalega
endurreisn í Suður-Asíu. Við gerðum
ráð fyrir, að eftirspurn heimsmarkað-
arins eftir hráefnum mundi verða
þetta og þetta, og sögðum í leiðinni,
að það væri skaði, að þessi ákveðna
-eftirspurn hlyti að leiða til varanlegr-
ar kreppu í austurálfunni. Við ráð-
gerðum að jafna greiðsluhallann á við-
skiptunum við Bandaríkin með því að
skera innflutning þaðan enn meira
niður, enda þótt sá niðurskurður, sem
þegar er framkvæmdur, hafi hrakið
500.000 menn úr útflutningsiðnaði
Bandaríkjanna. Bretar veltu vöngum
yfir því, hvort þeir gætu tekið á sig
fjárhagslega áhættu Schuman-áætlun-
arinnar. Belgíumenn þorðu ekki að
hætta gildum franka sínum í aukna
fjárfestingu innanlands. Þjóðverjar og
Japanir kröfðust aukins svigrúms á
heimsmarkaðinum, en aðrar þjóðir
gátu ekki séð að markaðurinn gæti
bætt þeirn á sig.
AÐ LEIT ÞVÍ þannig út, að þrátt
fyrir alla reynslu stríðsáranna,
þrátt fyrir lexíu Marshall-áætlunar-
innar, og þrátt fyrir hina miklu sigur-
vinninga vestrænnar hugsunar, til-
raunar og tækni, síðan 1939, væru „hin
drungalegu vísindi“, hinar óumbreyt-
anlegu venjur hagfræðikenninganna,
að læðast að okkur á ný, úr öllum átt-
um. A meðan Rússar börðust, búnir
hugsjónum um engla og djöfla, vorum
við að íklæðast fötum horfinna hag-
fræðinga á borð við Ricardo og John
Stuart Mill. Á meðan þeir börðust við
„óargadýr heimsveldisstefnunnar“,
lögðu við saman dálka okkar og til-
kynntum með áhyggjusvip, að þetta
væri ekki hægt, við hefðum ekki efni
á því.
Hin skjótu viðbrögð Bandaríkja-
manna í Kóreustyrjöldinni hafa nú
stöðvað þessa ógnarlegu þróun. Það
var ekki sem reikningsmaður, eða
verjancli þröngra, efnahagslegra hags-
muna, sem Truman forseti ákvað að
skipa öllum mætti Bandaríkjanna að
baki Sameinuðu þjóðanna. Hann
hófst handa — og fólkið hefur hafizt
handa með honum — með styrkleika
hugsjónar að baki, þeirrar hugsjónar,
að gera ofbeldið útlægt úr mannheimi
með sameiginlegu átaki, með því að
stöðva það við eigin þröskuld. Áhrif
þessarar stefnu hafa verið stórkostleg.
Vestrænu þjóðirnar hafa vaknað og
eru samhentari en nokkru sinni fyrr.
Bandaríkjaþing, sem ekki vildi sam-
þykkja nokkurra milljóna dollara fjár-
veitingu til viðreisnar í frumstæðum
löndum, lét greiðlega af hendi 10
milljarða til hernaðarlegs viðbúnaðar.
Andi endurskoðunarskrifstofunnar er
á undanhaldi. í stað hans hefur komið
ákveðin stefna og hugrekki, og hvort
tveggja er í þjónustu hugsjónar.
En hvað tekur svo við? Viðureignin
í Kóreu er aðeins einn lítill þáttur í
liinum stórfenglegu átökum um sál
mannkynsins, og enda þótt það sé
meiri hvatning í því að sporna við of-
beldi en sitja kyrr og lialda að sér
höndum og segja, að við höfum ekki
efni á því, er hér enn að sumu leyti
neikvæð og varnarkennd afstaða. Við
höfum skýrt öllum heimi frá því, að
við séum andstæðingar kommúnism-
ans og getum verið skeleggir andstæð-
ingar í raun. En mannkynið veit ekki,
hvað lýðræðisþjóðirnar eru reiðubún-
ar til þess að styrkja og styðja í verki.
HÉR ER KJARNI málsins. Hug-
sjón Rússa, í allri andstyggð
sinni, bregður upp mynd af veröld-
inni. En við, þrátt fyrir allan okkar
góða ásetning, höfum enga mynd að
sýna. Það er ekki nóg að segja við það
fólk, sem kommúnisininn ógnar rnest
— og er í mestri hættu frá áróðri hans
— að við ætlum okkur að varna því, að
þessi sóttkveikja nái að breiðast út. í
þessum hópi eru bændurnir í Asíu,
verkamennirnir í Evrópu og þjóðir
Afríku. Því að hér er reynsluprófið.
Eru lýðræðisþjóðirnar hagfræðingar
eða eru þær hugsjónamenn, erum við
sérfræðingar í að gera upp tap og
gróða, eða eigum við einhvern neista
í sál okkar í ætt við fegurstu hugsjónir
mannsins? Kórea er bvrjunin. Hún
sýnir okkur, að það hugarástand, sem
þróaðist á tímum orrustunnar um
Bretland og bardaganna á Kyrrahafi,
er enn lifandi. En þjóðir heimsins
biðja um meira. Þær biðja fyrst um
varnir, en þær liorfa lengra fram á
veginn, þær þrá skynsamlega von og
bjartsýni. Ef einhver stjórnmálamað-
ur, skáld eða spámaður á meðal okkar
í dag, gæti gefið okkur þessa von, um
frjálsan heim og gæti gefið okkur þá
tilfinningu sameiginlegs takmarks,
sem lagði að velli hin þreyttu hag-
fræðilögmál eftir 1940, mundi sjást,
að það, sem til þess þarf að skapa slík-
an heim, er ekki einn tíundi hluti
þess, senr eyðileggjandi stríð gleypir.
fimmtíu ára friðsamt þróunartímabil
mundi ekki kosta nema brot af fimm
ára tortímingarstyrjöld.
(Framhald á bls. 21).
12