Samvinnan - 01.11.1951, Síða 10

Kveðskapur Páls Árdals
Eftir prófessor Steingrím J. Þorsteinsson
Bókaútgáfan Norðri gefur um
þessar mundir út Ljóðmæli og leik-
rit Páls J. Árdals. IJefur Steindór
Steindórsson frá Hlöðum séð um út-
gáfuna, og valdi hann í safnið í sam-
ráði við dóttur skáldsins, frú Lauf-
eyju Pálsdóttur. Dr. Steingrímur J.
Þorsteinsson, sem er dóttursonur
Páls, skrifar ítarlegan formála að
bókinni, og er það hluti þeirrar rit-
gerðar, sem hér er birtur.
Páll Árdal orti ljóð allt frá ungl-
ingsárum og þar til ljós augna lians
var löngu slokknað. Eftir að fyrstu
kvæði hans voru prentuð 1879 og
1880, birti hann fá næstu ár, t.a.m.
engin að heitið gæti í blaði sínu Norð-
urljósinu, en fáein í Stefm, svo sem
Auðvaldið, og Norðra qg Suðra
(1894), og sumt var sérprentað:
Strikið (1892) og Vetur og Vor
(1903) og allmörg tækifæriskvæði
alla tíð síðan, einkum hátíðaljóð og
eftirmæli, og eru til eftir hann um 40
erfiljóð auk þeirra, sem tekin eru upp
í þetta ritsafn.1) En Ljóðmœli hans
voru gefin út á Akureyri 1905, tæp-
lega 200 blaðsíðna bók — og aftur
1923: „Ljóðmæli gömul og ný“ (224
bls.). Nokkur þeirra kvæða, sem hann
orti síðar, voru prentuð í Lesbók
Morgunblaðsins 1939 og 1940 og eru
að sjálfsögðu tekin upp í þetta rit-
safn.1)
Eftir að hann varð blindur, var
það ein afþreying hans að yrkja. En
honum hætti þá til, sem vonlegt var,
að skrifa hverja línuna ofan í aðra,
svo að það varð alls ólæsilegt. En þá
hugkvæmdist honum ritspjaldsgerð,
1.) Páll J. Árdal, Ljóðmæli og leikrit, Bóka-
útgáfan Norðri, Akureyri, 1951.
sem hann lét smíða sér eftir forsögn
sinni. Þetta var tréspjald og utan
með því festir listar, sem hærra bar
en innri spjaldbrúnirnar. Síðan var
lagt á spjaldið pappírsblað, sem
skorðaðist innan í umgjörð þeirri,
sem listarnir mynduðu; en við þá
voru festir fáeinir vírþræðir og
strengdir samhliða þvert yfir spjald-
ið; mátti nú skrifa línurétt milli
strengjanna með því að fika sig eftir
þeim. Voru svo Páli að kvöldi Iesin
kvæðin af uppkastsblöðum hans og
þau hreinrituð í sérstaka bók (nú
Lbs. 2751, 4to). — Þykir mér vænst
um sum þau kvæði hans, sem hann
orti blindur.
Kveðskapurinn stendur fremst af
því, sem Páll gerði skáldskaparkyns,
og sumt af honum mun helzt eiga líf
f}rrir höndum. En óþarfi er að fjöl-
yrða um hann fremur en leikritin,
hvorugt þarf mikilla skýringa við.
Páll var mikill hagyrðingur, og
sumar stökur hans eru afbragð. Hann
hafði óskeikult brageyra, og man ég
það vel, er ég strákur tók að glugga
í bragfræði og bar undir afa ýmis
dæmi réttra og rangstæðra stuðla.
Aldrei brást úrskurður hans, þótt
ekki gæti hann skýrt eða rökstutt þá
dóma sína, því að hann hafði aldrei
þurft á því að halda að læra stuðla-
setningarlögmálin. Ekki mun heldur
finnast nema eitt dæmi rangra stuðla
í kveðskap hans (í Fossinum og eik-
inni). Hann hafði einnig næma hrynj-
andikennd, og lét honum því vel að
vrkja og þýða undir sönglögum, þótt
sjálfur væri hann ekki söngmaður eða
a. m. k. ekki raddmaður. Yfir máli
hans og stíl var þýðleiki og þokki,
sem honum var eðlisgróinn, og yfir-
leitt bar kveðskapur hans vitni
smekkvísi og vandvirkni. — Matthí-
as Jochumsson víkur að flestum
helztu kveðskapareinkennum Páls í
þessari vísu í kvæði því, sem hann
orti til hans á sextugsafmælinu:
Kæri Páll, þín kvæðin mjúku
kveða eyfirzkt lag;
Hallgrímssonar harpan ljúfa
hljómar enn í dag.
Ekkert gort né tízkutildur,
tállaus, skrumlaus, hreinn og mildur
sami til vor andar óður
eins og barni móður.
Heiðríkja og hreinleiki, látleysi og
braglipurð, mildi í hugsun og mýkt
í máli setja einmitt öðru fremur svip
sinn á kvæði Páls. Og eftirlætisefni
sín nefnir hann sjálfur:
Ef væri ég söngvari, syngi ég ljóð
um sólina, vorið og land mitt og þjóð.
En mömmu ég gæfi mín ljúfustu Ijóð,
hún leiðir mig, verndar og er mér svo
góð.
Efnisvalið er því ekki frumlegt, og
það er meðferðin ekki heldur. Ömur
frá Bjarna Thorarensen kveður við í
Norðra og Suðra, þótt annars sé Páll
miklu eðlisskyldari Jónasi, eins og
Matthías tekur fram. En langmest
gætir í kvæðum hans áhrifa frá Stein-
grími Thorsteinssyni, bæði um róm-
antíska náttúrutjáningu og fram-
setningu, og eru sums staðar auðsæ
tengsl milli einstakra kvæða (Læk-
urinn og fjólan: Fossinn og eikin;
Nautið og lóan: Svanurinn og svín-
ið). Síður létu Páli hamfarir Matthí-
asar (sbr. þó Nýársósk Fjallkonunn-
ar og Vetur og Vor). Af alþýðuskáld-
um hefur hann snortizt mest af nafna
sínum Olafssyni (Haustvísa hans:
Um haust; Fyrsta vetrarnótt 1885:
10