Samvinnan - 01.11.1951, Blaðsíða 12

Það var „meira ljós“, sem hann þráði
— og trúði á:
Og vitið og skiljið, þótt Vetur sé
hreykinn,
að Vorið skal þó eiga síðasta
leikinn!
Þessi bjartsýni á sigur ljóss og lífs
var ríkjandi lífsskoðun hans, sem von-
brigði og andstreymi ævinnar fengu
aldrei unnið á til fulls. En jafnan má
eygja þá baráttu og bersýni, sem urðu
undirstöður þessa trúartrausts. I
æsku verður vart hjá honum nokk-
urs af venjulegri angurværð þess ald-
ursskeiðs. En á fyrri manndómsárum
sækja að honum efasemdir og ör-
vænting (Andvökuljóð), og fram gat
komið bölsýniskennt raunsæisvið-
horf, þegar hugsjónir æskunnar höfðu
reynzt svikamyndir, er til veruleik-
ans kom (Allt breytist). Og í ellinni
var ekki síður Ijós vitundin um það,
hve lítið hafði á langri ævi rætzt af
lífsdraumunum. A 40 ára hjúskapar-
afmæli sínu kvað Páll til konu sinn-
ar:
Barnagullin brosandi
bárum við öll
inn í víða, vorbjarta
vonanna höll.
Þá var sól í sálum
og syngjandi vor.
Greru rósir gullnar
við gleðinnar spor.
Valt er vorsins yndi
og vonanna höll.
Gullin okkar góðu
þar glötuðust öll.
Og á næsta ári lítur hann í ljósa-
skiptunum yfir veg þeirrar veraldar,
sem var þá að hverfa honum sjónum,
og þykir dagsverkið lítið (Endur-
minningar):
Jafnan smáum iðjuarði
ók ég heim að mínum garði.
Aðstæður ollu miklu um, en sjálf-
skaparvíti sumu:
Menntun skorti mig og auð.
Veit ég eigin afglöp valda
ýmsu gæfu ráni.
En undir ævilokin birtir yfir hugan-
um, og ortur er sáttabragur við lífið
(í skóginum):
Þung var þessi ganga,
þrautin nú er unnin,
grýtta leiðin langa
loks á enda runnin.
Aian ég minnar ævi
margan kaldan vetur,
hér er allt við hæfi,
hvergi leið mér betur.
Leikur nú í lyndi
lífið blindum manni.
Hann gat jafnvel enn notið ljóssins,
þótt hann sæi það ekki:
Skærir geislar ylja.
Og til var það ljós, sem aldrei varð
slökkt:
Lífið er leiftur
ljóss að ofan,
bráðfleygt blik
á bárum tímans,
en eilíft þó,
aldrei slokknað
getur geisli
guðlegs eðlis.1)
Þannig fær Páll bezt skýrt eilífð-
areðli mannssálarinnar með mynd-
líkingu af ljósinu. Og um fátt orti
hann oftar en 1 jósið, hvort sem var í
náttúrukvæðum hans eða mannlífs-
kvæðum: „Meira ljós í hverja sál“.
I vísnabók lítillar stúlku skrifaði
hann einu sinni:
Vertu ljós á vegum þinna.
Vektu hlátur, gaman, gleði,
glæddu hjartans bezta yl . . .
Þetta hlutverk barnsins var það,
sem hann hefði helzt kosið sér að
hlutskipti með kveðskap sínum. Hann
hefði viljað geta sagt með sanni það,
sem hann leggur Listinni í munn:
Ég kem eins og vinur að blessa og
bæta,
hinn blinda að lækna og hryggan
að kæta.
l) Erfiljóð ura Karólínu Kristínu Jónasdótt-
ur, íslendingur 11. marz 1927.
Og vissulega hefur hann flutt ýms-
um birtu og gleði með skáldskap sín-
um. En sjálfur var þessi elskhugi
ljóssins dæmdur til að ganga í
myrkri. Og þegar hann varð einnig
sviptur mætti og máli með síðustu
sumarkomu, rann upp fj'-rir mér, að
hann hafði ort um eigin örlög kvæð-
ið um skógarþröstinn:
Þeim finnst það sárt, er syngja kann
og söngvalögum vorsins ann,
að þjást af kulda og þegja.
I upphafi þess segir:
Þú komst of snemma, kæri minn,
í kulda og storma setur.
Líklega hefði lífið búið betur að
honum og gefið honum meiri kost
þeirrar menntunar, sem hann þráði
heitast, ef hann hefði verið síðar uppi.
Þá hefði getað orðið meira úr sjálf-
ræktaðri náttúrugáfu hans. Þá er
ekki víst, að farið hefði alls kostar
eins og Matthías lýsir af svo raun-
sýnni glöggskyggni:
Þú varst heimaböndum bundinn,
barn á meðan varst,
eins og margir dáðadrengir
dals þíns ok þú barst.
Fyrir að iðka óð í næði
eða stunda listafræði
verk þín heimti vegagjörðin,
vitið barnahjörðin!
En hins vegar er óvíst, að hann
hefði þá haft meira æviverki að
gegna. Hann veitti öðrum meira en
lífið rétti að honum. Hann ruddi
fyrstur eða hlóð upp margar þær
brautir, sem við höfum síðar farið.
Alþýðufræðarinn og alþýðuskáldið
leggur undirstöður þeirra vega, sem
mönnum eru greiddir til æðri mennt-
unar og aukins þroska.
Reykjavík, um sumarmál 1951.
Steingrímur J. Þorsteinsson.
12