Samvinnan - 01.01.1958, Blaðsíða 20

Jónas Jónsson:
Fordæmi
Andlegt samstarj við liðsaflann.
Jónas Jónsson rceðir við samherja.
Tveir læknar, Bjarni Bjarnason
og Jónas Sveinsson, hófu á síðara
stríðstímabilinu mjög myndarlega út-
gáfu fornsagnanna og tóku með nokkr-
um hætti við af Verzlun Sigurðar
Kristjánssonar, sem hafði dregið seglin
nokkuð saman á siðustu starfsárum
hans. Útgáfa þessi varð mjög vinsæl,
enda starfrækt með mikilli atorku. Eftir
nokkur ár seldu þeir fyrirtækið tveimur
ungum og röskum mönnum, sem unnið
höfðu við bókaútgáfu frá byrjun Sýni-
legt var, að þjóðin vildi eiga myndarlega
útgáfu hinna fornu og þjóðlega bók-
mennta. En þegar hér var komið sögu
fór hina ungu útgefendur að skorta
reiðufé til að Iáta útgáfuna þróast eins
og málefni stóðu til. Leituðu þeir þá til
Vilhjálms Þórs, forstjóra STS í Reykja-
vík, og buðu honuni samstarf. Vilhjálm-
ur sá, að hér var urn að ræða gott fyrir-
tæki, sérstaklega frá þjóðlegu sjónar-
miði. Síðan hefur verið vel búið að þessu
fyrirtæki.
En því miður er allmikið ósamræmi
milli liinna góðu skilyrða, sem þjóðin
liefur tii að lesa Islendingasögur eins og
málum er nú komið og sjálfsveruleikans,
því það er satt bezt að segja, að lestur ís-
lendingasagna stendur, því miður, í öf-
ugu hlutfalli við hina fjörugu og glæsi-
legu útgáfustarfsemi.
íslendingasögumar og
œskulýðurinn.
Þjóðháttum og uppeldisskipulagi er
þannig fyrir komið, að æskumenn
landsins hafa allt of lítinn tíma
til að lesa þessar góðu bækur sér
til sálubótar. Börn og ungmenni eru
bundin á skólabckk frá 7 ára aldri fram
að tvítugu. Nær þetta nokkurn veginn
jafnt til stúdenta, búfræðinga, stýri-
manna- og vélstjóraefna og ungra kvenna
í hússtjórnarskólanum. Skólagangan
reynir mjög á bæði börn og ungmenni.
Langflestar skólabækur, sem þjóðfélagið
réttir börnum sínum, eru frábærlega leið-
inlegar, og þar sem kennarar verða að
halda þessum bókum og þekkingarforða
þeirra með atorku að Iærisveinunum, til
þess að þeir nái sæmilegum prófum, verð-
ur niðurstaðan sú, að hið þurra og kald-
ranalega skólanám krefur í sínar þarfir
meginhluta af lestri og orku ungmenn-
anna. Þar sem skólinn er að öllum jafn-
aði lítið hrífandi, verður skólagangan,
undir þessum kringumstæðum, vel til
þess fallin að korna þeirri trú inn í hug
nemenda, að bækur séu yfirleitt mjög
leiðinlegar og þreytandi. Hið mikla hung-
ur skólabarna og ungmenna í hin léttúð-
ugu æsirit stafar áreiðanlega ekki af því,
að æskulýðurinn sé hrifinn af efni þeirra
eða málfari, heldur er hin mikla sókn
þeirra í þessar bókmenntir fyrst og
fremst sprottin af löngun til að fá eitt-
hvert lesefni, sem sé eins ólíkt skóla-
bókunum og hægt er að fá. A flestum
heimilum, bæði til sjávar og sveita, er
nú sem stendur mjög annasamt við dag-
lega framleiðslu, þannig, að eldra fólkið
hefur líka of lítinn tíma til að lesa sí-
gildar bókmenntir sér til hugarhægðar
og á margan hátt erfiða aðstöðu til bók-
fræðiiðkana heldur en var áður en véla-
öldin gekk yfir landið. Ég hef, með hjálp
nokkurra góðvina, gert ítrekaðar til-
raunir um þekkingu ungmenna á hinum
sígildu bókmenntum þjóðarinnar. Og
niðurstaðan er sú, að greindir og vel
Sverris konungs
menntir unglingar frá góðum heimilum
í öllum stéttum landsins eru nú oft svo
fáfróðir um efni og anda fornsagnanna,
að lengra verður tæplega komizt. Hér er
ekki um að ræða kæruleysi eða vilja-
leysi. Hin miklu kaup almennings á góð-
um, íslenzkum bókmenntum og sérstak-
lega þó á íslendingasagnaútgáfunni,
sýna, að þjóðin hefur löngun til að eiga
þessar merkilegu bækur á sem flestum
heimilum og fullkominn metnað fvrir
hönd þjóðarinnar varðandi fornsögurn-
ar. Þegar gjá myndast, og hún djúp og
breið, milli æskunnar og bókmenntanna,
er það ekki æskunni að kenna, heldur
rönguni þjóðfélagsháttum, sérstaklega á
skipulagi skólanna, leiðinlegum náms-
bókum og hættulegu aðhaldi um próf-
lestur og mest á lítt þarfri þekkingu,
sem er fastskorðuð með fávíslegri lög-
gjöf.
Af hverju stafar námsleiðinn?
Úr þessu vandamáli er ekki hægt
að ráða, nema á einn hátt. Það verður
að breyta skólalöggjöf landsins. Það
verður að koma út úr skólanum með lög-
gjafar- og skipulagsbreytingu miklu af
því þunga og dauða efni, sem nú er
haldið að æsku landsins Það verður um-
fram allt að afnema skólaskyldu ungl-
inga á fermingaraldri. Ef börn eru ekki
þreytt með leiðinlegu bókastagli í barna-
skólunum, og það er fullkominn óþarfi,
þá á að vera hægt að koma við allmiklu
fræða- og kennslustarfi í sambandi við
Islendingasögur á barnaskólaárunum,
eða, ef svo mætti að orði kveða, að opna
hugi barnanna fvrir þessum bókmennt-
um, í stað þess, að nú er gert nokkurn
veginn allt sem hægt er til að byrgja
þessa fjársjóði fyrir æskumönnum
landsins. Hinn góði tími frjáls sjálfsnáms
er unglingsárin. A þeim árum er hægt að
tryggja, að mikill hluti íslenzkra ungl-
inga lesi til varanlegra heilla mjög veru-
legan hluta af íslendingasögunum, þann-
ig að hin þjóðlegu fræði haldi áfram að
16 SAMVINNAN