Samvinnan - 01.04.1958, Blaðsíða 19

Goðsögnin um ....
(Framh. af bls. 7)
leyfi hjá Plútoni til að hverfa aftur til
jarðarinnar til að refsa konu sinni. En
þegar hann hafði séð heiminn á ný, not-
ið vatns og sólar, sands og sjávar, lang-
aði hann ekkert til að hverfa aftur til
myrkheima.
Endurteknar aðvaranir komu að engu
haldi. Mörg ár í viðbót bjó hann við
sjávarsíðuna, við glitrandi haf og bros-
andi jörð. Afskipti guðanna urðu nauð-
synleg. Hermes kom, þreif í kraga hins
ósvífna manns, og færði hann með valdi
til myrkheima aftur, þar sem kletturinn
hans var til reiðu.
Ykkur má nú vera ljóst, að Sísýfos var
fjarstæðukennd hetja. Hann er sjálfum
sér samkvæmur, jafnt í ástríðum sínum
og þjáningum.
Fyrirlitning hans á guðunum, hatur
hans á dauðanum og ást hans til lífsins
aflaði honum þessarar ólýsanlegu refs-
ingar, þar sem allt hans verk verður til
einskis. Slíkt er gjaldið, sem hann verð-
ur að greiða vegna þrár sinnar til jarð-
arinnar. Okkur er ekkert sagt um Sísýfos
í undirheimum.
Goðsagnir eru til þess, að ímyndun-
araflið geti blásið í þær lífsanda. Gegn-
um goðsögnina sést aðeins áreynsla lík-
ama, sem streitist við að reisa hinn
geysistóra stein, velta honum og ýta upp
brekku, mörg mörg hundruð sinnum,
andlitið þrútnar, vanginn liggur þétt
upp að steininum, herðamar styðja við
hið aurþakta bákn, fætumir styðja það
líkt og fleygur, nýtt viðbragð með útrétt-
um örmum, öll hin mannlega ábyrgð í
tveimur auriþöktum höndum. Að hinu
langa erfiði loknu, mældu í endalausum
tíma án skynjunar, er tilganginum náð.
Þá horfir Sísýfos á steininn velta á fá-
um andartökum niður til hinna neðri
byggða og þaðan verður hann að velta
honum upp á ný. Hann snýr aftur niður
á sléttlendið.
Það er á þessum krossgötum, í þessu
hléi, sem ég verð gripinn áhuga á Sísý-
fosi. Andlitið svo nærri steininum er
næstum því steinninn sjálfur. Ég sé
manninn snúa til baka með þungum, af-
mældum skrefum til kvalarinnar, sem
hann fær aldrei enda á. Þessi tími er
eins og örstutt hlé, sem endurtekur sig
eins örugglega og þjáning hans, það er
þá, sem hann skynjar. Á hverju því and-
artaki, sem hann yfirgefur hæðimar og
stefnir markvisst til heimkynna guðanna,
er hann æðri forlögum sínum. Hann er
sterkari en kletturinn hans.
Ef þessi goðsögn er sorgarsaga, er það
vegna þess, að hetja hennar er skyni
gædd. Hvernig yrði þjáning hans, ef von-
in um árangur brygðist honum í hverju
skrefi? Verkamaður nútímans vinnur
alla daga að sama skyldustarfinu og þau
örlög eru ekki síður fjarstæðukennd. En
þetta er aðeins sorgarsaga á þeim and-
artökum, sem hún verður skynjuð. Sísý-
fos, sem lýtur örlögum guðanna, valda-
laus og uppreisnargjam, þekkir allan
teygjanleik hinna níðingslegu skilmála,
sem honum eru settir; það er það, sem
hann hugsar um á niðurleið sinni. Eigin-
leikarnir, sem urðu orsök ógæfu hans,
eru um leið kóróna sigurs hans. Það eru
engin örlög til, sem fyrirlitningin ekki
sigrar.
Ef gangan niður er þannig stundum
sorgarsaga, getur hún einnig verið gleði-
blandin. Þetta er ekki ofsagt. Aftur fylgi
ég Sísýfosi að klettinum, að rótum sorg-
arinnar. Þegar imynd jarðarinnar lætur
of í endurminningunum, þegar hamingj-
an verður of áleitin, kemur fyrir að ang-
urværð myndast í hjörtum mannanna,
það er sigur klettsins, kletturinn sjálf-
ur. Hin takmarkalausa sorg er of þung
til þess að hún verði borin. Þetta eru okk-
ar Getsemanenætur. Hinn nístandi sann-
leikur hverfur, þegar hann er viður-
kenndur. Þannig hlýddi Ödipos örlögun-
um, án þess að vita það. En þegar hann
vissi það, hófst sorgarsaga hans. Einmitt
þá á því andartaki skildi hann, blind-
ur og örvæntingarfullur, að einu bönd-
in, sem bundu hann í þessum heimi, var
svöl stúlkuhönd. Þá var ógurlegri at-
hugasemd slöngvað fram: „Þrátt fyrir
svo margvíslegar eldraunir kemur aldur
minn og göfgi sálar minnar mér til að
álíta, að allt sé gott.“ Ödipos Sófóklesar,
eins og Kirilov Dostojevskys, votta þann-
ig hinn fjarstæðukennda sigur. Forn
vizka staðfestir hetjudáðir nútímans.
Maður uppgötvar ekki hið fjarstæða,
án þess að finna hjá sér hvöt til þess að
skrifa handbók hamingjunnar. „Hvað er
þetta? Er vegurinn svona þröngur?“
Samt er aðeins til einn heimur. Ham-
ingjan og hið fjarstæða eru tvö börn
sömu jarðar. Þau eru óaðskiljanleg. Það
væri misskilningur að halda því fram, að
hamingjan þurfi endilega að stafa frá
uppgötvun hins fjarstæða. Það skeður
eins oft, að tilfinningin fyrir hinu fjar-
stæða stafar af hamingju. „Ég álít, að
allt sé gott,“ sagði Ödipos, og sú athuga-
semd er heilög. Hún bergmálar í hinum
órólega og takmarkaða heimi mannsins.
Hún kennir okkur, að ekki hefur allt
verið rætt til hlítar. Hún rekur út úr
þessum heimi þann guð, sem kom með
óánægjuna og framkvæmd hinna síend-
urteknu þjáninga. Hún gerir örlögin að
málefni, sem mennimir þurfa að leysa.
Öll hin þögula gleði Sísýfosar er inni-
falin í þessu. Hann á sjálfur forlög sín.
Kletturihn er hlutskipti hans. Aiveg eins
og hinn fjarstæðukenndi maður, þegar
hann íhugar kvöl sína, þaggar niður í
öllum átrúnaðargoðum. Sú þögn berg-
málar í heimi þeirra, og ótrúlegur fjöldi
dásamlegra smáradda frá jörðinni berst
þangað upp. Óvitandi, leynileg hróp,
heimboð frá öllum andlitum, þetta er
hinn nauðsynlegi bakgrunnur og gjald
sigursins. Ekkert sólskin er án skugga.
Það er mikilvægt að þekkja nóttina.
Hinn fjarstæðukenndi maður segir já, og
hann mim stöðugt halda áfram tilraun-
um sínum. Ef þetta eru hans eigin forlög,
stafa þau ekki frá æðri forlögum, og að
síðustu eru það aðeins ein forlög, sem
hann álítur óhjákvæmileg og auðvirðileg.
Og að síðustu veit hann, að hann er
herra dagsins. Á andartaki skarpskyggn-
innar, þegar maðurinn lítur yfir farinn
veg, þegar Sísýfos snýr aftur til kletts-
ins síns, það er á slíkum mótum, sem
hann íhugar þá röð af óframkvæmdum
verkum, sem liggja í forlögum hans, sem
hann sjálfur hefur skapað, sameinuð
með endurminningum hans og innsigl-
uð með dauða hans. Sannfærður um, að
allt mannlegt sé af mannlegum uppruna,
líkt og blindan mann langar ákaft að
vita, hvort nóttin er liðin, þannig held-
ur hann áfram göngu sinni. Kletturinn
veltur stöðugt.
Ég yfirgef Sísýfos við rætur fjallsins.
Maðurinn finnur alltaf byrði sína aft-
ur. En Sísýfos kennir æðri hollustu, sem
afneitar tilveru guðanna og flytur fjöll.
Hann álítur einnig að allt sé gott. Þessi
heimur, sem heldur áfram tilveru sinni
án drottnara, virðist honum hvorki ófrjór
né eilífur. Hver frumeind þessa steins,
hver flaga úr hinu náttsvarta fjalli, er
heimur í sjálfu sér. Baráttan til að kom-
ast á æðra stig, veitir hjarta mannsins
fullnægingu. Og við hljótum að ímynda
okkur, að Sísýfos sé hamingjusamur.
(Sigurður Hreiðar Hreiðarsson og
Dagur Þorleifsson þýddu úr ensku.)
— Geturðu lánað mér lak, félagi?
SAMVINNAN 19