Samvinnan - 01.04.1958, Blaðsíða 23

Þegar þeir að nýopnuðu dómþinginu færðu fyrir mig orðs-
ins þjón, hlekkjaðan á höndum og fótum, varð mér hugsað
til Lausnarans á þeirri stundu, sem hermennirnir leiddu hann
fyrir Pílatus. Unnusta mín liggur sjúk að Armótum — en
það var sem hvíslað væri að mér með hennar elskulegu rödd:
— Saurga eigi hendur þínar á saklausum þegni! . . .
Mætti Guð gefa, að sú yrði raunin. Líkindi til að ákærði
sé saklaus, fæ eg þó engin séð.
Frumvitnin þrjú staðfestu með eiði fyrra framburð sinn,
svo að engu skakkaði, hvorki til né frá.
En jafnmörg vitni önnur höfðu við bætzt, sem sé vinnu-
mennirnir báðir og griðka, ráðin til útiverka. Piltarnir höfðu
verið staddir í dagstofu starfsfólksins um hádegisbilið daginn,
sem morðið var framið. Gegnum opinn glugga höfðu þeir
fylgzt með orðasennu þeirri, sem klerkur átti við ekil sinn.
Bar þeim og mæðgunum saman um hið gífurlega orðbragð og
að prestur hefði sagt: Eg skal lúberja þig, hundurinn þinn! —
Þú skalt liggja dauður fyrir fótum mér!
Raunar höfðu þeir tvívegis áður heyrt prest hafa í hótun-
um við Níels brúsa, án þess að meira hefði af orðið. En þeir
urðu að viðurkenna, að Vaðlaklerkur svifist þess ekki að nota
hvert það barefli, sem var hendi næst, þegar honum sinnað-
ist. Sem dæmi nefndu þeir, að hann hefði einhverju sinni
danglað í kúasmalann með tjóðurhæl.
Framburður vinnukonunnar upplýsti annað atriði málsins.
Nótt þá hina sömu, er hjáleigubóndinn þóttist hafa séð prest
að grefti í garði sínum, hafði griðkan legið andvaka. Heyrði
hún þá að gengið var út garðdyramegin, og þar sem hún furð-
aði sig á, hver það gæti verið, skrapp hún framúr og leit út
um gluggann. Sá hún þá húsbóndann í síðslopp og með nátt-
húfu á höfði á stjái í garðinum — hvað hann kynni að hafa
dundað við, vissi hún ekki. Um það bil klukkustund síðar
heyrði hún aftur hrikta í útidyrahurðinni garðmegin.
Að endaðri vitnaleiðslu spurði eg ólánsmanninn, hvort hann
vildi meðganga verknaðinn, eða hvað hann annars hefði fram
að færa, sér til varnar eða málsbóta. Vaðlaklerkur spennti
greipar að bringspölum — kvaðst þegar hafa sagt mér það,
er hann vissi sannast og réttast um atburðinni í urtagarðin-
um:
— Og hef eg þar ekkert undan dregið, svo hjálpi mér Guð
og hans heilagt orð, hélt hann áfram máli sínu með allmiklum
þunga: Satt er, að eg sló til hins framliðna með rekunni; en
honum varð ekki meira meint af því en svo, að rétt á eftir
hentist hann út yfir girðinguna. Hvað síðan kann að hafa
komið fyrir hann, veit eg ekki, og atvikin að því, að hann var
grafinn hér í garði mínum, þó ennþá síður. Hvað framburð
Jensar í Hjáleigunni og vinnukonunnar áhrærir, að þau hafi
séð mig á stjái og að verki í garðinum, er varla nema tvennt
til: að þau segi ósatt, sem eg tel ósennilegra; miklu líklegra
þykir mér, að myrkravöldin hafi gert þeim sjónhverfingar. Á
eg aumur maður mér nú ekki lengur nokkurn til varnar í
heimi hér, það er augljóst mál. Hafi hann, sem himnaveldi
stýrir, ákveðið að þegja, á eg þann einn kost, að beygja mig
undir órannsakanlegan vilja hans.
Að svo mæltu laut Vaðlaklerkur höfði, lét hendur fallast
að hliðum sér og andvarpaði átakanlega.
Viknuðu þá ýmsir þeir, sem þarna voru viðstaddir og á
hlýddu. En sumum varð að álykta, að prestur væri þrátt fyr-
ir líkur, er bentu til hins gagnstæða, sýkn saka. Sé eg þó eigi,
hvernig það er hugsanlegt, og er slíkt viðkvæmnishjal vart
annað en einfeldnislegar ályktanir brjóstgóðra manna. Mikið
vildi eg til gefa, að geta trúað á sakleysi hans! En aðalskylda
dómarans er að leyfa ekki tilfinningum að taka taumhaldið
af skynseminni. Hvorki samúð né andúð, hvorki velvild né
illvilji mega anda á skálar réttvísinnar, hvað þá snerta við
þeim.
Eftir beztu vitund hlýt eg því að álykta sem hér segir:
Ákærður hefur ráðið piltinum bana, líklega óviljandi eða
þó að minnsta kosti ekki af ásettu ráði. Er mér þó kunnugt
um, að séra Sören er síður en svo ótamt að hafa í hótunum við
þá, sem honum sinnast við, — segja sem svo, að hann skuli
finna þá í fjöru, þótt síðar verði. Að hann hafi nokkru sinni
framkvæmt þær ógnanir sínar, er hins vegar ekki vitað; en
eigi sannar það sakleysi hans í verknaði þeim, sem hann er
ákærður fyrir. Að hann þrætir og þumbast við að meðganga
svo skelfilegt afbrot, er ofur skiljanlegt; það liggur í mann-
legu eðli að vera frekur til fjörsins og reyna í lengstu lög að
halda mannorði sínu óspilltu.
En hér stendur svo á, að kærandi er maður óvæginn, —
illur var Marteinn brúsi fyrir, og ekki hefur hann batnað við
bróðurmissinn. Þegar sýnt þótti, að játning sakborningsins
mundi vera langt undan, tæpti bóndi á því við mig, að til
væru áhöld ekki illa til fallin að hressa upp á hrörnandi minni
harðsvíraðra syndasela. Guð forði mér frá að selja Sören
prest undir píslarfæri! . . . Andlegt þrek eða þrekleysi ræður,
að minni hyggju, mestu um svör þau, sem þann veg eru feng-
in. Sá, sem stenzt pyndingar og hinn, sem þær neyði til sagna:
eftir þögn annars, en þulu hins, er dómarinn raunverulega
jafnnær — eða jafnfjær — hinu sanna í málinu. Játning,
þannig undirkomin, getur trauðlega talizt gildur vitnisburð-
ur. Ónei, — fyrr mundi eg víkja út dómarasæti og segja af
mér embætti, sem mér raunar þegar er orðið harla óljúft að
rækja.
Ég hef orðið að standa í ströngu ... Var að velta fyrir mér
þessu hroðamáli, sem embættisskylda neyðir mig til að
dæma í, þegar hurðinni allt í einu var hrundið á gátt og
dóttir prests — ég veit ekki hvort ég get haldið áfram að kalla
þá unnustu, sem líklega aldrei verður konan mín? — kom æð-
andi inn til mín með úfinn koll og fleygði sér fyrir fætur mér,
hafði handleggjunum um hné mér.
Ég reisti hana á fætur, faðmaði hana að mér og við grét-
um hvort við annars barm æðistund. Hvorugt okkar kom upp
orði.
Það leið yfir Mettu, en klerkurinn þreif hana af dómaranum
og; bar hana inn.
SAMVINNAN 23