Samvinnan - 01.05.1958, Blaðsíða 12

Toulouse-Lautrec gerði fyrstur manna
auglýsingamyndir og sést hér uppkast
að fyrstu auglýsingunni fyrir Mylluna.
Cancan-dans á Rauðu myllunni um 1895.
Það voru dansmeyjarnar þar, sem fundu
hann upp og gerðu staðinn frægan. Hér
er vatnslitamynd af þeim eftir Lautrec.
Tímarnir breytast og mennirnir með og
þannig dansa þær Cancan í „Myllunni“
1958. En Lautrec er þar ekki lengur.
skipstjóra í aflóga cinkennisbúningi,
frægan böðul á eftirlaunum, skringilega
trúða, ljónatemjara, enskan lord með
dálítinn blett á perunni og svona hálft
dúsín af öðrum annarlegum fyrirbærum,
svo ekki sé gleymt ,,Doktornum“, sem
hann skildi helzt aldrei við sig, — en það
var frændi hans, langur og renglulegur
með gullloníettur og pípuhatt, á að gizka
um sextugt. I rauninni var þetta tvítug-
ur maður og nýsveinn í háskólanum.
Þessari hirð stjórnaði Lautrec með járn-
hörku, og iðulega varð hún að bera kon-
ung sinn upp brattar brekkur Mont-
martre að morgni, þegar hann. hraust-
astur stríðsmanna í sveit Bakkusar,
hafði hnigið að velli.
Veizlur Lautrecs voru frægar um alla
París.og aldrei vantaði þar einhverspaugi-
leg uppátæki. Eitt sinn er frá því sagt,
að hann bauð til veizlu ýmsum útlend-
ingum, sem hann grunaði um hófsemi til
áfengra drykkja. A borðinu voru marg-
ar tegundir víns, og fyrir kurteisis sakir
við gestina einnig nokkrar kristalsflösk-
ur með vatni, — en í þeim syntu spræk-
ir gullfiskar.
Já, það var fjörugur tírni þessi áratug-
ur fyrir aldamótin, og þetta friðsæla þorp
hérna uppi á hæðinni var óðum að breyt-
ast í heimshverfi hamslausrar Hfsnautn-
ar. Ennþá í dag revnir það að hressa
upp á sig, eins og gömul kona, sem málar
á sér varirnar og þykist vera ungleg.
Rauða myllan er ennþá til og ennþá er
spilað á harmóníkur niður við Place Pi-
galle. En garnlar vinnustofur málaranna
eru orðnar að nýtízku íbúðum erlendra
milljónara og listamennirnir eru fliinir
yfir á Montparnasse.
Við stöndum upp og göngum niður
brött þrepin frá Sacré Ceur, mjóar, stein-
lagðar götur, og öðru hvoru berst glaum-
ur út um opnar dyrnar á krá og reykj-
armökkurinn þ.vrlast út í myrkrið. Þú
minntist áðan á Jane Avril, segi ég, —
já, það væri ekki ónýtt að geta séð hana
dansa núna og svngja þessar léttu, tví-
eggjuðu vísur sínar. sem komu mönnum
til að hlæja og roðna á víxl. Hún var ein
af gyðjum Lautrecs, ásamt Mendes og
Goulue á Myllunni og mörgum fleirum,
og þær áttu ekki sízt frægð sína honum
að þakka. Ziedler, sá sem stofnaði Rauðu
mylluna, hafði nógu glöggt auga til að
sjá, hvar fiskur lá undir steini. Hann
bað Lautrec að gera fyrir sig auglýsing-
ar. Fram til þessa höfðu auglýsingar
varla verið til, í nútímaskilningi, — það
voru smáir, þéttskrifaðir bleðlar á hús-
veggjum. sem enginn tók eftir, nema
hann ræki beinlínis í þá nefið. Fyrst
gerði Lautrec stóra auglýsingu, sem sýn-
ir Goulue dansa í cancan, með einföldum
dráttum og sterkum litum og aðeins
nokkrum áberandi orðum. Reyndar
vann hann í heilt ár sleitulaust að því
að læra tækni steinprentunarinnar, sem
var ennþá ung grein, — en þegar aug-
lýsingin loksins kom, á hundrað staði um
alla París, fylltist Rauða myllan á svip-
stundu. Ziedler neri hendurnar og Gou-
lue k,yssti Lautec af fögnuði. Og svo kom
ein auglýsingin af annarri. Jane Avril
varð fræg af þessum spjöldum hans, —
svo fræg, að Rauða myllan varð brátt
fyrir neðan virðingu hennar. Manstu
ekki eftir myndinni, þar sem Jane Avril
stendur við steinþrykkjuna og virðir
fyrir sér fyrstu próförkina af einni aug-
lýsingunni. Já, og Lautrec varð frægur
sjálfur.
Seinna hvarf Goulue og enginn vissi
hvað af henni hefði orðið, þar til einn
dag, að hún kom aftur í hverfið sem dýra-
temjari og sló tjöldum sínum við Place
Tróne. Þótt Lautrec væri kominn mjög
að fótum fram vegna drykkjuskapar, brá
hann við og gerði stór málverk við inn-
ganginn, sem tryggðu Goulue örugga að-
sókn.
1913, eða 12 árum eftir að Lautrec dó,
var haldin heildarsýning á verkum hans,
og þá var farið að svipast um eftir Gou-
lue, til þess að bjóða henni að segja þar
nokkur orð, en þá var hún orðin gömul
og fjallstór kerling, sem hafði tapað
minni og rétt rámaði í einhvern lítinn
mann, sem hún kallaði Monsieur Tou-
doueze.
Og Jane Avril hvarf líka, giftist óðals-
bónda einhversstaðar langt uppi í sveit,
og svo heyrði enginn frá henni í rúm
þrjátíu ár. Árið 1935 kom hún aftur til
Parísar, þá orðin ekkja, og söng sínar
gömlu vísur á gömlu stöðunum og ylj-
aði gömlum aðdáendum um hjartaræt-
urnar. Blöðunum sagði hún frá því, að
maður sinn hefði aldrei vitað neitt um
fortíð hennar, og þó átti hann nokkrar
af frægustu steinprentunum Lautrecs.
Já, svona fara þessar stjörnur, eins og
hinar, sína braut, og eru komnar i nátt-
málastað fyrr en varir.
En það var líka farið að halla undan
fyrir Lautrec, þótt hann væri ekki nema
rúmlega þrítugur. Drykkjuskapur hans
ágerðist og veiklaður líkaminn fór að
segja mjög til sín. Sumir vinir hans héldu
því fram, að hann væri að drekka sig í
hel af ásettu ráði. En þrátt fyrir þetta
vinnur hann feiknin öll, málverkin hlað-
ast upp í vinnustofunni, og öðru hvoru
heldur hann sýningar heima í París, í
Hollandi, Belgíu og London. Það er vin-
ur hans Joyant, sem sér um þetta allt,
ferðast með honum og gætir hans eins og
bezt hann má. Eina mestu sýningu sína
heldur hann í London árið 1898, og voru
þar á meðal margar snilldarlegustu
(Framh. & bls. 14)
12 SAMVINNAN