Samvinnan - 01.05.1958, Blaðsíða 17

iiiiiiiniiiiiiiiiiimmiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiimiiiiiiimiiiimiiniiiiiiimmiiiiiimiiiiiiiiiiMiiiimiiiiiMiiiiiiiimiiiimiiiiiiiiiiiimiiiimiiimiii'iiiiiiiiiiiiiiiimmiiiiiiiiiimiimiimiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiMiiiiuiiimií
Krotað á spássíu
Endurreisn
hinna fornu biskupssetra
Eftir Gunnar Gunnarsson
| Norðlendingar eru löngum sjálfum
| sér líkir og viðbrögð þeirra hressileg.
Gætir þess enn í spjallinu um að skáka
biskupi íslands austur að Skálholti.
Framlag norðanmanna í þeim viðræð-
um er það vitlegasta sem á borð hefur
verið borið og það eina sem ofurlitill
mannsbragur er að.
Það hefur viljað við brenna að Hóla-
stóli væri skipað skör lægra en hinu
eldra biskupssetri. Nú finnst beim
Norðlingum nóg komið af svo góðu, og
má til sanns vegar færa. Það verður
varla hrakið, að síðan bændaskólinn
reis af grunni hefur höfuðbóli þeirra
verið ólíkt meiri sómi sýndur og betur
að því búið en gjöf Gissurar. Hví
skyldi Hólabyrða nú allt í einu setja
niður fyrir Þorlákssæti og öðrum af-
tökuholtum!
Að svo mæltu má vel taka fram, að
það er engan veginn fyrir það að synja
að Skálholt kunni með tíð og tíma að
enda sem erkibiskupsstóll. Teldi ég það
vel farið. Slík stórmerki gerast þó
naumast á næstunni, önnur meiri
verða að vera á undan gengin, segj-
um flutningur Alþingis og forseta fs-
lands yfir fjall til Þingvalla. Mun það
eiga langt í land. Fyrst yrði þjóðholl-
usta og þegnskapur að þokazt af
tungubroddi nær tungurótum, heil-
indi af því tagi eru lítt hugsanleg í
mannfélagi, þar sem hver höndin er
uppi á móti annarri og kýtað aðallega
um eigin hag sem í fuglabjargi eða
þegar bezt lætur rekinn stéttaáróður,
af einlægni stundum, en þó um leið
furðanlegri skammsýni og glám-
skyggni, höfuðsjónarmiðið að enginn
fái þrifist nema á annan halli, sem er
fáránleg villa, enda leifar mannætu-
siðgæðis.
Hins vegar hefur það nokkuð til síns
máls, að með ekki mannfleiri og í með-
allagi guðhræddri þjóð ætti einn bisk-
up að nægja. Samt er eg ekki sömu
skoðunar, finnst mótbára af því tagi
óþarfa barlómur og bölsýni. Raunar
hef eg litla von um endurreisn lifandi
samneytis við almættið í nafnkristnu
landi, á meðan ríki og kirkja hanga
saman á andlegri horrim ekki síður en
efnalegri, lít svo á, að sá óheillasátt-
máli sé helgispjöll. Hér venjast menn
á að vera fylgnir sér stundum um of í
stjórnmálum, en láta eilífðarmálin sem
Þórbergur kallar liggja milli hluta. Sá
söfnuður, sem byggist á öðru en sam-
heldni og fórnarvilja, er að mínu viti
dauðadæmdur. Ótti leiðtoga þjóð-
kirkjunnar við ótroðna frelsisstigu
segir bezt til um trúartraustið. En
hætti prestur að treysta söfnuðinum
og Guði, hver getur þá búizt við að
söfnuðurinn treysti guðsmanninum?
En hjörtu mannanna eru torunnin til
endurfylgis við ónýttan málstað.
Það er ekki nema á ytra borði að
mótsagnar gæti í þessu sjónarmiði
og hinu, að vel ráðið sé að fjölga bisk-
upsstólunum í þrjá. Því verður að
tjalda sem til er. Metnaðurinn að baki
áhugans fyrir endurreisn fornra
menntasetra virðist heilbrigður og
ekki ófrjór. Að nokkurs metings gæti
er mannlegt og jafnvel virðingarvert.
Þá er og á það að líta, að menningar-
miðstöðvar í sveitum úti kynnu að
hamla gegn þeirri óheillaþróun, að
hver lifandi sál í landinu steðji þangað,
sem flest er af steyptum húsum sam-
an komið og ösin er mest. Styrkur
fornmenningar íslendinga var strjál-
býlið, einnig á sviði andans.
Það sem mér þykir helzt á skorta
viðræðurnar um biskupsstólana er að
þær ná mikils til of skammt.
Þá er eg illa svikinn ef þess verður
langt að bíða, að biskupar sitji aftur
að Hólum og í Skálholti. Er það eðli-
leg framþróun og raunar óhjákvæmi-
leg. Að því hlaut að draga. En við hvað
myndu þeir sitja?
Stólarnir eru ekki endurreistir nema
til hálfs á meðan ekki menntaskól-
arnir fá aðsetur á fornum slóðum
undir handarjaðri kennimannsins.
Með því aukast biskupi áhrifamögu-
leikar á æsku landsins og munu þá
ekki settir í það starf aðrir en sérstak-
lega valdir menn, fái vit að ráða. Það
segir sig sjálft, að skólameistara mundi
að því mikill styrkur að hafa andleg-
an leiðtoga sér æðri hendi nær. Og
svo hörmulega vill til, að þess mun
sízt vanþörf, að ungmenni lands vors
hljóti aðhald meira en verið hefur um
stund.
Út í þá sálma skal ekki farið að
ráði. En ekki eru þær fallegar, sög-
urnar, sem úr sumum skólunum ber-
ast. Það er ekki lengra síðan en í gær,
að mér voru hermd án milliliðar þau
ummæli eins þeirra, er starfa við æðri
menntastofnanir landsins, að fvrr
hefðu kennararnir komið við aga, en
nú mætti segja að þeir sjálfir væru
beittir ofbeldi. Var í því efni vísað til
bókar, sem ég kann ekki að nefna, en
í hana er nemendum leyft að innfæra
klögumál og eru þá stundum kjarn-
yrtir, en kennarinn verður að undir-
skrifa að lesið hafi. Þykir mér líklegt
að þær bókmenntir endist til forsmán-
ar engu síður en íslendingasögurnar
til frægðar.
Sami maður, er sagði mér, hafði
kvöldinu áður átt erindi á veitingahús
með frægri söngkonu erlendri, og
komust þau varla inn þangað fyrir
uppivöðslusömu ungstóði tvífættu, en
jafnvel gangstéttin ilmaði af anda
þeim, sem ríkið græðir mest á að okra
með.
Þannig er landkynningin hér heima
fyrir, einn þáttur hennar og töluvert
áberandi. En um þetta mætti rita
lengra mál en krotað verði á spássíu.
Eitt er enn ótalið, sem nauðsynlegt
er að athuga hið bráðasta í sambandi
við endurreisn biskupsstólanna, en það
(Framh. á bls. 25)
IIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIM.....1111111111111.11111111111...MMMI.......II...................................Illll....IIIIMIIIIMIIM........Illlllllll....MIIIIMM........Iltllllllllll..........Illllllll......II.....Illlll...........Illlll....MIIIIIIIIMM
SAMVINNAN 17