Samvinnan - 01.05.1958, Blaðsíða 18

Sveinbjörn Beinteinsson, Draghálsi:
GLlMA OG RÍMUR
Glíman er kölluð þjóðaríþrótt Is-
Iendinga, og það er hún. Með jöfnum
rétti má rímnakveðskapur eða vísna-
gerð heita þjóðlist okkar. Það er mik-
ill skyldleiki með þessu tvennu: rímu
og glímu; lipurð og fimi í hreyfingum
glímumanna er í ætt við braglist og
hrynjandi rímunnar. Slungin braglist
hefur lengi þróast í samræmi við
hreyfilist hvers tíma; allt frá galdri
eða töfrum frumstæðra manna og til
danslista eða fimleika nútímans.
Menn vita nú fátt um galdur nor-
rænna manna til forna eða töfraljóð
þau, sem flutt voru í því skyni. Helzt
hygg ég, að Ijóðaháttur geymi minjar
slíkrar töfralistar, en fátt er um rök
því til stuðnings.
. . . oft gól hann ásum,
en álfum frama,
hyggju Hroftatý.
(Hávamál.)
Vinnubrögð sveitafólks og róleg
sagnaskemmtun virðast hafa sett
svip sinn á fornyrðislag og þá hætti,
sem því eru skyldastir.
En um líkt leyti og víkingaferðir
hefjast frá Norðurlöndum, þá er farið
að yrkja dróttkveðinn hátt. Það er
eins og breyttir tímar heimti nýtt
ljóðform. Yfirbragð þessa svipmikla
háttar mótast af hreyfingu og harð-
ræðum víkingaaldar; í hendingunum
heyrist skriður langskipa, dynur bar-
daga og för herflokka. Athöfnin setur
sinn svip á skáldskapinn og braglist-
in hefur áhrif á athafnir manna. —
Skáldið er háð öld sinni og öldin
markast af töfrum skáldlistar. Eng-
inn veit merkingu eða upphaf orðs-
ins skáld, en það var sagt skald forð-
um og er það stutt af rími í fornum
vísum:
. . . skald á búð til kaida.
Ég held að nafnið sé skylt orðinu
galdur, þótt ekki verði það sannað.
En það skiptir miklu fyrir skilning á
fornri skáldlist hvort orðið er þann-
ig myndað.
Síðar kemur dansinn og honum
fylgja létt ljóð til söngs. Sá skáld-
skapur er mjög ólíkur dróttkvæðum
að flestu leyti, enda allt annars eðlis
og sprottinn af annari þörf. En kröf-
ur tímans heimtuðu eitthvað form-
fastara og meir í samræmi við ábyrgð-
armikla lífsbaráttu. Þá hófst rímna-
kveðskapur á Islandi. Með kristn-
inni kom hingað sálmagerð, og dýr-
lingakveðskapur tók við af hirðdráp-
um og hetjukvæðum. Þegar fram liðu
stundir mótaðist allt þetta af veðr-
áttu og gróðurfari Iandsins. Um leið
og landið blés upp af næðingum og
ágangi sauðfjár, þá varð kveðskap-
urinn hrjóstugri, yrkisefnin einhæfari,
frumleikinn minni, kenningar líflaus-
ar, en dýrleiki braghátta óx um leið
og jarðir lækkuðu í mati. Hvar sem
saman komu frískir menn á góðum
aldri voru þreyttar glímur eða lyft
þungum steinum. Þessar þjóðaríþrótt-
ir mótuðust af sömu kjörum og ríma
skáldsins; fimleikar og aflraunir héld-
ust við með þessum hætti í leik og
braglist.
Mönnum var það metnaðarmál að
vera glímnir og geta lyft þungum
steinum; á sama hátt kepptu menn
að því að yrkja fagurlega og leysa tor-
veldar bragþrautir.
Við breyttar aðstæður hafa þessar
þjóðlegu íþróttir og listir þokað fyrir
ýmsum nýungum. Aðrar íþróttir eru
nú metnar meira en glíman og er það
á margan hátt eðlilegt. Rímur og vís-
ur eru komnar í örðuga stöðu vegna
þess að önnur viðfangsefni eru orðin
mönnum hugstæðari og er það eðli-
leg þróun menningar, að nýir straum-
ar berist og flytji með sér aukna fjöl-
breytni. Þannig eru lög tímans.
En það ætti að vera áhugamál
hverrar þjóðar að varðveita sérkenni
menningar sinnar. Þegar við leggjum
niður ævafornar venjur, glatast hluti
af menningu þjóðarinnar og aðrir sið-
ir koma í staðinn. Við eigum margt
merkilegt, sem á að halda í heiðri til
stuðnings þjóðerni okkar, ekki sem
forneskju, heldur lifandi menningu.
Nú hefur verið ákveðið að taka upp
glímukennslu við alla barnaskóla
landsins. Þetta er ágæt hugmynd og
ætti að duga til bjargar þessari fornu
íþrótt. Glöggir menn ættu samt að at-
huga, hvort ekki væri rétt að breyta
glímureglunum til samræmis við það,
sem áður var. Glíman eins og hún tíðk-
ast nú, ber of mikinn svip af stymp-
ingum og þjösnaskap; mest reynir á
þyngd og afl glímumanna. Þessu
verður að breyta. Annars er það fagn-
aðarefni, að þessu máli hefur verið
slíkur sómi sýndur sem fram kemur
í þessu frumvarpi.
En jafnframt ætti að kenna hverju
barni meginatriði íslenzkrar Ijóðlist-
ar, bæði reglur formsins og það sem
kallað er skáldlist. Það er ekki skamm-
laust, að fólk hætti að skynja stuðla
og kveðandi íslenzkrar braglistar. Is-
lenzkir rímnahættir geyma ákaflega
fagurt og sérstætt listform. Þótt þess-
um háttum séu settar strangar reglur,
þá leyfa þeir mikla fjölbreyttni og
margháttuð afbrigði.
Það eru til mörg falleg lög við þessa
góðu bragarhætti og þeim þarf að
halda við eins og braglistinni. Það
hefur farið með kveðskapinn eins og
glímuna, hann er orðinn of þungur og
hávær. Rímnakveðskapur er öllu nær
því að vera ljóðalestur en söngur, og
enn mætti bjarga þessari íslenzku
Glíman er kölluð þjóðaríþrótt íslendinga.
18 SAMVINNAN