Samvinnan - 01.07.1958, Blaðsíða 11

r

Krotað á spássíu
*
Iskyggilegt aldarfar
Eftir Gunnar
Efnahagsrask það og að því er
virðist óstöðvandi gjaldeyrisfár, sem
hringavitleysa tveggja heimsstyrjalda
hleypti svo rækilega af stað, verður að
teljast kjalsog eitt samanborið við þá
flóðöldu, er skall af fullum þunga á
siðgæðiskennd almennings og veikum
varnargörðum fálmandi réttar- og
velfarnaðarþjóðfélaga um heilbrigði
hugarfarsins og drög þau að mann-
helgi og manngöfgi, sem trúarbrögð
og heimspeki hafa frá örófi alda basl-
að við að græða og hlúa að — villu-
ráfandi að vísu og oftsinnis afvega-
leidd af mannlegum breyskleik ýmiss
konar — til sundurgreiningar á skyn-
lausum skepnum og vitverum.
í sporaslóð harðsnúins ófriöaráróð-
urs rann sauðþæg hagnýting lyga og
yfirdrepsskapar, landfarssótt, sem
hefur slegið mannssálina fúasárum
miklu víðar en augljóst er og líklegt
þykir, jafnvel svo að margur maður-
inn er þegar hættur að kunna, hvað
þá vilja segja satt.
Á meinsemdir holdsins herja tækni
og vísindi enn sem fyrr með árangri,
sem ósjaldan nálgast furður fornald-
ar. Um heilsufar andans, sem holdinu
stjórnar eða stjórna bæri, er síður
skeytt, enda afneita sumir af þeim er
hreykja sér hæst, tilveru hvers þess,
sem ekki er það áþreifanlegt, að það
verði skýrum orðum greint og til
mergjar krufið vísindalega.
Mætti því segja, að niðurlögum
holdsveikinnar hafi að vísu verið ráð-
ið, en beinátunni slegið inn og meira
að segja berklarnir bjargað sér yfir á
andlega sviðið.
Mér er það minnisstætt, hve mjög
okkur krökkunum á fermingaraldri
rann til rifja umstang Bretans í Bú-
landi, og lauk því þó þann veg, að bú-
ið var að þjóðhetjunum sem vera bar
og þeir í heiðri hafðir, ekki hvað sízt
af fyrri andstæðingum; og heima hjá
okkur á Ljótsstöðum var piltur, sem
til áafmáanlegs heiðurs frönskum her-
manni sem níðst hafði verið á sak-
lausum, lét fyrirhugað fjárhundsefni
heita í höfuðið á honum. Hvar í ís-
lenzkri sveit mundi í dag smaladreng-
ur, væri stéttin ekki þegar Iiðin undir
Gunnarsson
lok, sem er líklegur til í andsnúinni
veröld að hefjast handa um að rétta
hlut hrakins mannkyns á jafneinfald-
an og virðulegan hátt? Sé það sakleysi
og sú reisn hugarfarsins, sem að baki
býr hermennsku af því tagi týnt og
tröllum gefið, kynni það að vera ein af
ástæðunum til þess, að svo illa er kom-
ið, og varla sú veigaminnsta.
Af nýliðnum atburðum og umsögn-
um þar af leiðandi er raunar ljóst, að
enn lifir með þjóð vorri réttlætiskennd,
sem öllu á botninn hvolft er betri auð-
ur og farsælli en gróin tún og gjöful
fiskimið, og er þá langt til jafnað. Fá-
læti íslenzkra ungmenna um alheims-
vanda er eigi að síður áhyggjuefni, að
ekki sé minnzt á skemmdarfýsn þá,
sem ljósastaurar og vegamerki vitna
um eða afbrotahneigð, sem virðist í
örum vexti. Eiga foreldrar barnanna
þar að vísu óskipta sök nema meiri sé,
en verði ekki hið skjótasta ráðin bót
á slíku reginmeini, er ógæfu lands og
þjóðar til óvinafagnaðar boðið og
mun ekki láta á sér standa.
Sá er og hængur á, að glöggskyggn-
in á rök og aðdraganda illbærilegra
tíðinda er ekki jafnalmenn og óbrigð-
ul og æskilegt væri. Til eru menn á
meðal vor og þeir helzti margir og á-
hrifameiri en hollt mun reynast, er
hlusta heillaðir á vaðal óhlutvandra
stjórnmálatrúða eða þegja við hálf-
huga og láta margafhjúpuðum
grimmdarseggjum haldast uppi að
trana fram blóði stokkinni nekt sinni
sem goðskrúða menningar og mann-
úðar. Að vísu bregðast sumir þeirra
allhart við fyrirfram auðsénum afleið-
ingum, svo sem þá er hnífur snertir
mænu, en það er kisuþvottur og ann-
að ekki að ætla að skafa af sér vott-
festa samsekt með hálfgildings mót-
mælum, þegar bezt (eða verst) lætur,
yfirlýsingum sem enginn tekur alvar-
lega og varla sjálfir þeir, þar sem þeir
þó eftir sem áður hanga tvíráðir við
sama heygarðshornið og sem annar
fénaður biða þess sem verða vill.
Að hafin sé sláturtíð til hátíðabrigða
í heljartómlætinu austan tjalds er
annars vart tiltökumál og mun ekki
verða, á meðan kommúnistar eða
„lýðræðissinnaðir sósíalistar“, er sig
svo kalla, ráða þar lögum og lofum
studdir af leppdeildum hnöttinn um
kring svo rækilega, að vitna mætti í
innlendar bókmenntir um ágæti og
óbrigðulleik gerzks réttarfars.
Þrátt fyrir skeleggan áróður sem
aldrei linnir, enda ekki af vanefnum
ger, fækkar með ári hverju þeim
mönnum íslenzkum, er telja sér henta
eða treysta sér til að vera við bendlað-
ir griðrof, afhöfðun og hengingar
manna, sem ef að líkum lætur eiga
sér uppreisnarvon óðara en henta
þykir og annan austrænan fláttskap.
Að til skuli vera þó nokkrir drjólar
þeirrar tegundar er ömurlegt fyrir-
bæri tímamóta, sem á paðreimi valda-
átaka sem fásinna væri og ofrausn að
telja til eiginlegra stjórnmála hafa
reynzt gjöful svo við jaðrar forspá um
þá aplaburði andans, sem fróðir
menn telja eiga holgun vísa á næsta
leiti sem dætur og syni óhemjandi öf-
ugvísinda, og mun þá gefast á að líta.
Um níðingsverk sem önnur ódæmi
er þó það allra versta, að hver dregur
dám af sínum sessunaut. Þess þótti
verða vart í styrjaldarlok, að sumum
fórnarlömbunum hætti til að bregða
fyrir sig aðgerðum, sem baráttan hafði
staðið um að gera útlægar úr mann-
heimum og þau sjálf harðlega for-
dæmt. Var þar um smitun að ræða,
enda munu ekki allar fyrirtektir sig-
urvegaranna endast þeim til varan-
legs frama, svo sem að heiðarlegir og
vel menntir vestmenn samsætuðu ó-
(Framh. á bls. 23)
I
I
SAMVINNAN 11