Samvinnan - 01.07.1958, Blaðsíða 15
Lýðræðið í samvinnufélögunum
Eftir Benedikt Gröndal
Hafið þið, góðir fundarmenn, gert ykk-
ur það ljóst, að Jón Sigurðsson forseti
sagði fyrir um eitt af alvarlegustu vanda-
málum samvinnuhreyfingarinnar nú á
dögum í grein, sem hann skrifaði fyrir
tæplega 90 árum — áður en elzta kaup-
félagið var stofnað?
í hinni frægu ritgerð sinni um verzl-
unarfélög, er hann birti 1872, sagði Jón
Sigurðsson þetta meðal annars, er hann
ræddi helztu mótbárur gegn stofnun
verzlunarfélaga:
„Vjer verðum enn að fara nokkrum
orðum um þann ótta, sem sumir þykj-
ast hafa, að ef verzlunarfjelögin yrðu
drottnandi, þá mundu þau einoka
verzlunina miklu ver en nokkur kaup-
maður nú, því opt heyra menn það á
íslandi, að enginn sje verri blóðsuga
á löndum sínum í kaupum og sölum
heldur en íslendingar, þeir sem gefi
sig að verzlun.“
Ef við athugum viðhorf almennings í
landinu til samvinnufélaganna nú,
hljótum við að komast að þeirri niður-
stöðu, að einmitt þetta atriði er þar eitt
alvarlegasta vandamálið. „Óttinn“ frá
1872 er meiri nú en nokkru sinni og
honum er sífellt haldið vakandi af mestu
og illkvittnustu áróðursvél, sem til er í
landinu. Það er vissulega sagt, að sam-
vinnufélögin — og alveg sérstaklega
Sambandið — séu drottnandi og einoki
eða vilji einoka sem mest af verzlun og
framleiðslu landsmanna. Ég man að vísu
ekki, hvort orðið „blóðsuga“ hefur verið
notað um forráðamenn samvinnufélag-
anna, en mörg önnur litlu betri á nútíma
vísu.
Jón Sigurðsson lét ekki óttanum um
verzlunarfélögin ósvarað, heldur hafði á
reiðum höndum svar. Og hvað var það,
sem Jón Sigurðsson taldi fullnægjandi
svar við óttanum um drottnun, einokun
og blóðsugu verzlunarfélaganna? Ein
setning skýrir kjarna málsins:
„Þegar fjelögin væru í fullu fjöri og
nálega hver maður í hjeraðínu ætti
þátt í þeim, meiri eða minni, þá gætu
slík fjelög aldrei orðið einokunarfjelög,
vegna þess beiniínis, að þau gætu eng-
an einokað nema sjálf sig . . . .“
Þarna hafði Jón forseti komið auga á
eitt höfuðeinkenni samvinnufélaganna
— lýðræðið eða hið lýðveldislega fyrir-
komulag, eins og Sigurður á Yztafelli
kallaði það. Jón taldi þessa skipan, yfir-
ráð félagsfólksins yfir félaginu, íullnægj-
andi svar við öllu tali um drottnun, ein-
okun og blóðsugu.
En gerum við, sem nú störfum í sam-
vinnufélögunum, okkur þetta nægiiega
ljóst? Höfum við haldið iýðræðinu í sam-
vinnuféiögunum vakandi, eins og okkur
ber að gera? Hefur lýðræðið í félögunum
aukizt eða minnkað í okkar starfstíð?
Við skulum staðnæmast við þessar
spurningar og íhuga þær, eins og við
eigum stöðugt að íhuga öll grundvallar-
atriði í hreyfingu okkar.
Vissulega eru hin lýðræðislegu skipu-
lagsatriði kaupfélaganna og Sambands-
ins óbreytt og í fullu gildi. Félagsmenn
mæta á deildafundum, kjósa deildar-
stjórnir, samþykkja reikninga, kjósa
endurskoðendur og fulltrúa á aðalfund
Sambandsins. Þar gerist nokkurn veginn
hið sama.
En það er ekki nóg, að engan líkams-
hluta vanti. Líkaminn þarf að vera full-
ur af lífi, fjöri og starfslöngun, stæltur
og þjálfaður. Hann má ekki falla í deyfð
og leti og safna spiki fyrir sakir aðgerð-
arleysis.
Það er alkunna, að við lifum á öld mik-
illar efnishyggju, þegar hvers konar
hugsjónir eiga erfitt uppdráttar, jafnvel
þær, sem lúta að öflun efnislegra verð-
mæta. Þess vegna eru ýmsar hættur á
sveimi, og okkur ber að gjalda varhuga
við þeim, áður en þær gera okkur al-
varlegt tjón.
OF LÍTILL ÁHUGI
FÉLAGSFÓLKS.
Ég þekki dæmi þess, að svo mikið líf
hafi verið í kaupfélögum, að menn voru
bornir á sjúkrabörum til að greiða at-
kvæði — eða að þrír listar komu fram
við kosningu deildarstjórnar í litlu sjáv-
arþorpi. Ég veit einnig, að víða á landinu,
sérstaklega til sveita, er vel mætt á
kaupfélagsfundum. En hitt er því mið-
ur allt of algengt í kaupfélögum, sem og
margs konar öðrum félögum, að illa er
mætt, áhugi félagsfólksins virðist lítill,
fundir eru því sjaldan haldnir, oft ekki
aðrir en þeir, sem lög beinlínis fyrir-
skipa.
Hið sama kemur fram í öðrum mynd-
um á fundum hinna stærri samtaka, að-
alfundum stærstu félaganna og sjálfs
Sambandsins. Umræður hafa minnkað
á seinni árum, fundarmenn láta sér
nægja að hlýða á skýrslur hinna sérfróðu
embættismanna, hvers á sínu sviði, og
menn hæla sér af því að geta lokið fund-
unum á æ skemmri tíma.
Allt er þetta mjög hættuleg þróun, sem
við verðum sérstaklega að stöðva og snúa
við. Stjórnarmenn hinna ýmsu samtaka,
kaupfélagsstjórar, forstjórar og fram-
kvæmdastjórar, verða beinlínis að hvetja
til aukinna umræðna, og koma þeim af
stað, ef ekki verða aðrir til þess. Þeir
verða að sjá til þess, að málefni séu
skýrð fyrir leikmönnum og þeim gefinn
kostur á að setja sig vandlega inn í þau.
Það verður að hafa það, þó að einhver
skammist eða sitthvað sé látið fjúka. í
þessum efnum er ekkert eins hættulegt
og lognið, áhugaleysið, kæruleysið.
í þessu sambandi vil ég benda á, að
sennilega þarf að breyta að einhverju
leyti fundaháttum og fundaskipan, taka
þar upp ýmsa nýbreytni í samræmi við
breytta tíma og breyttan hugsunarhátt,
og gera fundina veigameiri í augum
áhugamanna. Bjóða má góðum fyrirles-
urum til að tala um athyglisverð, lifandi,
jafnvel umdeild málefni, sýna kvikmynd-
ir, gefa kaffi og fleira slíkt. En höfuð-
atriði eru umræðurnar um málefni fé-
lagsins sjálfs. Til þess að vekja meiri at-
hygli á þeim, mætti nefna einhver sér-
stök umræðuefni í fundarboðun, til
dæmis „Rekstur frystihússins" — „Eig-
um við að koma upp kjörbúð?" eða eitt-
hvað slíkt, í stað þess að tilkynna aðeins:
„Aðalfundur, venjuleg aðalfundarstörf,
kosning stjórnar, önnur mál, stjórnin."
Þá vill verða mikill misbrestur á því,
að forráðamenn félaganna láti fréttir af
aðalfundi eða öðrum fundum berast um
félagssvæðið eða til eyrna alþjóðar. Þetta
Á aðalfundi Sambandsins í Bifröst í vor flutti Benedikt Gröndal al-
þingismaður erindi um lýðræðið í samvinnufélögunum. Ræddi hann þar
um ýmsar hliðar þess máls, áhuga og áhugaleysi félagsfólksins, ráð
hinna launuðu starfsmanna og hins óbreytta félagsfólks, fundarhöld
samvinnufélaga og fleira. Samvinnan telur erindi þetta eiga erindi til
allra, sem áhuga hafa á samvinnumálum, og flytur því erindið í heild.
SAMVINNAN 15