Samvinnan - 01.12.1958, Blaðsíða 16

Snjókristallarnir í loftinu og frostrósirnar á ghigganum myndast í fyrstu út frá
kjama, það er að segja rykkorni eða einhverskonar ögn.
Verða hvít eða auð jól? Um það spyrja
margir, þegar jólahátíðin nálgast og flest-
um finnst ögn viðkunnanlegra að hafa
eitthvert föl. Það boðar líka auða páska
og þar með líkur fyrir góðu veðri þá.
Regluleg „póstkortajól“ eru fremur
sjaldgæf hér á landi. Þau eru eins oft
auð. Af hverju hafa menn þá sett jólin í
samband við mikið fannfergi? Menn hafa
þótzt sannprófa, að það sé bókmenntaleg
uppfinning eftir sjálfan Charles Dickens.
Veðurfræðingar hafa rannsakað. að i
ungdæmi hans kom hver snjóaveturinn
á eftir öðrum. Þegar skáldið þurfti á
rómantískri jólastemningu að halda, hef-
ur honum orðið hugsað til jólanna á
æskuárunum með bjöllusleðum og göml-
um kirkjum, sem voru að sligast af snjó.
Hvar snjóar mest á jörðinni? Flestir
mundu nefna Grænland og svæðin við
Norðurpólinn. Því er þó ekki þannig
varið. A pólunum er ekki svo mikill raki
Þegar skíðamaðurinn brunar á fleygi-
ferð niður brekku, myndast núnings-
hiti og vatnshimna undir skíðunum,
sem kristallast eftir nokkur augnablik.
í loftinu, að mikil snjókoma geti orðið.
Þegar frost er orðið meira en 20 stig,
hefur það hamlandi áhrif á myndun snjó-
kristalla. En engin regla er án undan-
tekningar: Vði Jakutsk í norð-austur Sí-
beríu hefur gert hríðarbyl í 46 stiga
frosti.
Látum okkur athuga eitt snjókorn ögn
nánar, þar sem það fellur á frakkaerm-
ina. Hver einasti snjókristall er heil ver-
öld af fegurð, heil opinberun. Þar eru
sexkantaðar stjörnur, sexkantaðar súlur
og nálar, pýramídar og keilur, já, allir
gimsteinar snjódrottningarinnar, sem
kastað er fram til að blinda mannfólkið.
En þó að hvert einasta snjókorn á heil-
um ferkilómetra væri sett undir smásjá,
þá kæmi í ljós, að ekki svo rnikið sem tvö
eru eins. Og þar stöndum við frammi
fyrir gátu, sem engum hefur tekizt að
finna svar við. Það er annars merkilegt,
að náttúran skuli geta gert slik undur
með jafn algengu efni og vatn er.
Fyrir 300 árum byrjuðu menn að at-
lniga snjókristalla vísindalega og það eru
einkurn Japanir og Bandaríkjamenn, sem
hafa lagt stund á þær rannsóknir. Jap-
Við viss skilyrði er hægt að fram-
kalla snjókomu með því að dreifa fín-
muldum ís úr flugvél yfir snjóhlaðin ský.
SAMVINNAN
aninn Nakaya komst að raun um. að
sumir snjókristallar voru hlaðnir já-
kvæðu rafmagni, en aðrir neikvæðu. En
hvorki hann né aðrir hafa fengið vissu
um, hvort rafmagnið er úr sjálfu and
rúmsloftinu, eða hvort það myndast við
núninginn í fallinu.
Hvert snjókorn er heimur út af fyrir
sig. í hverjum kristal er net af sameind-
um. Þegar viss veðurfræðileg skilyrði eru
fyrir hendi, raða sameindir vatnsguf-
unnar sér í þríhyrndar og sexhyrndar
myndanir. Þannig verður til „grind“ í
sexhyrnda stjörnu eða þríhyrnda nál.
Vísindamenn telja fullvíst, að þetta ger-
ist fyrir áhrif rafmagns. Maður skvldi
ætla, að allir snjókristallar vrðu nákvæm-
lega eins, þar sem sörnu skilyrði eru fyr-
ir hendi. En það leyndardómsfulla er, að
náttúran skuli geta með svo fábrotnu
efni skapað svo að segja óendanlega fjöl-
breytni.
Það er vitað með vissu. að dropar og
snjókristallar myndast aðeins utan um
einhvern kjarna, það er að segja rykkorn
eða eitthvað þvíumlíkt, sem svífur í and-
rúmsloftinu. Slíkt ryk berst auðveldlega
upp í loftið með uppstreymi og vindum.
En hvernig komast vatnssameindirnar í
samband við þessi korn, þegar allt í einu
byrjar að snjóa eða rigna? Nú hafa marg-
ir kunnáttumenn talið, að í sjálfum skýj-
unum væri ekki svo mikið um ryk.
Hvarvetna blasa við gátur, sem ekki
hefur tekizt að leysa.
Myndun snjókristallanna tekur um
það bil fimmtán til þrjátíu mínútur. Þá
byrja kornin að falla til jarðar. Á leiðinni
rekast þau hvert á annað og vindurinn
hrekur þau til og frá. Þau reka skarpa
„olnbogana“ hvert í annað og aðeins
sárafá falla óbrotin á frakkaermina.
(Framh. á bls. 34)
Jöklar þekja 12% af yfirborði jarðar.
Á Grænlandi einu er svo mikill ís, að
hvert mannsbarn á jörðinni gæti feng-
ið þaðan 2 tonn í hlut.