Samvinnan - 01.12.1958, Blaðsíða 26

— Ekkert
er nýtt
undir
sólinni —
ABSTRAKTLIST AÐ FORNU OG
NÝJU
Eftir Gísla Sigurðsson
Því hefur ævinlega verið líkt farið um
ungdóminn og listina á hverjum tíma,
að dómi þeirra, sem komnir eru til „vits
og ára.“ Hvorttveggja hefur jafnan ver-
ið á hraðri leið til glötunarinnar. Þó er
það svo, að mannkynið er víst hvorki
verra né betra að innræti né gáfum
heldur en var fyrir þúsundum manns-
aldra.
Um listina er svipað að segja. Allt frá
því er maðurinn hlaut þá náðargjöf, sem
nefnd hefur verið fegurðarskyn, hefur
hann ekki getað lifað á brauði einu sam-
an. Hitt getur svo verið vafamál, hvort
listsköpun síðari tíma taki fram ýmsu
því, sem liggur eftir fornöldina.
Sumir kunna að hrista höfuðin í
hneykslun og spyrja: Til hvers hefur
þá verið barizt? Því er til að svara, að
framför er mjög afstætt hugtak og það
sem einn kann að nefna því nafni,
mundi annar telja hið gagnstæða. List
hefur jafnan verið sett í samband við
hæfileika til vissra hluta, sem tiltölulega
fáum er gefið. En algildur mælikvarði
fyrir list eða fegurð hefur aldrei fundizt
og finnst sjálfsagt aldrei. Þar af leiðir,
að oft getur verið mjög erfitt að ákveða,
að eitt sé list en annað ekki. Venjulega
kemur það í ljós, þegar frá líður, hvers
virði listsköpun liðins tíma er. Sam-
tíðin getur aldrei að fullu um það dæmt.
íslenzk Þórsmynd frá 10. öld. Myndin
minnir að mörgu leyti á nútímalist.
Hin eilíja hringrás.
Brezki sagnfræðingurinn Arnold Toyn-
bee var hér á ferðinni fyrir nokkru. Bæði
þá og áður hefur hann iátið þá skoðun
í Ijós, að fjölmörg fyrirbrigði mannlegra
athafna sé fróðlegt að skoða af sjónar-
hóli sögunnar. Sagan endurtekur sig bæði
í smáum og stórum atriðum. Það er eins
og lífið byggist á hringrás, allt frá gangi
sólkerfanna til smæstu atvika í daglegu
lífi.
Þegar litið er á listasöguna, kemur
einnig í ljós þessi furðulega hringrás.
í stórurn dráttum skiptast þar á fjög-
ur stig. Þau endurtaka sig með mis-
jafnlega löngu millibili og að sjálf-
sögðu eru engin greinileg takmörk
milli þeirra. En gangur þróunarinnar
er alltaf á sama veg. Listin er ávöxtur
mannshugans og þessvegna eðlilegt, að
hún breytist með breyttum lífsskoð-
unum og kjörum.
Mannkynssagan greinir frá allmörg-
um aðgreindum menningarskeiðum. Þar
má nefna mesópótamíska, egipzka, gríska
og rómverska menningu. A þessum
menningarskeiðum hefur listin breytzt
samkvæmt áður sögðu lögmáli og skal
reynt að gera nánari grein fyrir því.
Þegar listformið breytist, er vanalega
hægt að setja það í samband við ein-
hvers konar umrót á öðrum vettvangi.
Það geta verið þjóðfélagslegar breyting-
ar, það getur verið í sambandi við breyt-
ingar á trúarlegum viðhorfum, stjórn-
málum, tæknilegum framförum eða
breyttum lífsskoðunum. Þegar listasag-
an er athuguð á þennan hátt, kemur í
ljós, að hún er ekki aðeins annáll þess,
26 SAMVINNAN