Samvinnan - 01.12.1960, Blaðsíða 10

FALLINN SAMVINNUFORINGI
Dr. Þorkell Jóhannesson, háskólarektor
Fæddur: 6. desember 1S95 Dáinn: 31. október 1960
Mjög fyrir aldur fram féll frá dr. Þorkell Jóhannesson,
háskólarektor, í manndómskrafti, í mikilli önn.
Hans var að verðugu minnzt við andlát og jarðarför og
honum heiður sýndur, sem vert var. Hann hafði gefið
þjóð okkar dýrmætan arf í starfi sínu.
Hitt kom og líka fram í ræðu og riti sem sjálfsagt var,
að dr. Þorkell hefði sjálfur í starfi sínu, áhugamálum og
lífi öllu verið að ávaxta arf, sem hann hefði viðtekið og
vissi sér á hendur falinn til varðveizlu. Sá arfur fólst
meðal annars í hugsjón, sem náð hafði óvenjulegum
og undraverðum tökum í æskubyggð hans og umhverfi
mótunaráranna. Það var samvinnuhugsjónin.
Það var engin tilviljun, að dr. Þorkell hverfur að starfi
hjá samvinnuhreyfingunni íslenzku strax að loknu há-
skólanámi. Dr. Þorkell tók ekki að sér störf til að öðlast
af þeim lífsuppihald einvörðungu. í starfi varð hann að
fá aðra og meiri svölun en hlotnast getur á þann veg.
Hann varð þar sjálfur að geta fengið tækifæri til að gefa
af fjársjóði dýpstu lífsskoðana.
Einkenni er það á öllu starfi dr. Þorkels, að hann kaus
sér ævinlega það hlutskipti að túlka líf og lífshugsjónir
þeirra, sem skynjað hafa göfgun vinnunnar. Bændur
og verkamenn voru kappar hans og hetjur. Þeim fyrst
og fremst helgaði hann sagnfræðirannsóknir sínar svo
sem alþjóð er nú kunnugt eftir kynningu verka dr. Þor-
keis í blöðum og útvarpi. Fyrir verkamönnum og bændum
og þeirra hagsmunum gerðist hann einnig brjóst, er
hann tók að sér störf í þágu samvinnuhreyfingarinnar.
Það er ekki nógu algengt á íslandi að skynja megi heilt
og óspillt samband milli fræðimennsku og lífsskoðunar.
Er slíkt kannske afsakanlegt. En harma ber samt þá til-
hneiging, að sá vegur sé gerður verðandi fræðimönnum
greiðfærastur til embættisframa, að rækta með sér hæfi-
leikann að hafa engar skoðanir eða geta skipt um sann-
færing. Vill þá svo fara, sem aðeins hefur orðið vart á
okkar landi, að fræði- og menntamenn í stað hugsjóna
fyllist metnaði að gera líf sitt sem frábrugðnast tilveru
alþýðu manna, mælikvarðinn á yfirburði verði margföld
laun og lífsþægindi.
Dr. Þorkell Jóhannesson var maður mikils námsframa
og var sem slíkur valinn til uppfræðslu manna, sem
öðrum fremur eiga að standa vörð um íslenzka erfð og
íslenzka menning. Þjóðin á vafalaust eftir að reyna, hví-
lík gæfa það var, að til slíks starfs skyldi valinn maður,
sem skynjaði að milli fræða og lífs á ekki að vera djúp
staðfest. Fræði eru einskis nýt, ef þau lyfta ekki og
þroska þá þjóð, sem þau eru fyrir unnin og auðga hennar
líf.
Samvinnumenn vita, að embættisframi spillti ekki
manninum Þorkeli Jóhannessyni. Hann bar til hinzta
dags hug þess, sem vinnur hörðum höndum, þess sem
veit, að „vinnan er eitt form tilbeiðslunnar, — labor-
are est arare“ —, leið til þrozka og göfgunar. Því geymist
hans minning í virðing og þökk.
Guðmundur Sveinsson.
10 SAMVINNAN