Samvinnan - 01.03.1966, Qupperneq 3

Atómfjöll til beggja handa
Yfirborð þjóðfélagsins á íslandi er eins og vatns, þar sem
vindar stæðu úr öllum áttum og ýfðu öldur, sem síðan riðu
hver á annarri og mynduðu ólgandi óskapnað hættulegan
hverri kænu, sem á flot væri ýtt.
Ef menn reyna að gera sér grein fyrir ástandinu eins og
það er á breiðum grundvelli, blasir við ófögur sjón. Gæzlu-
varðhöld og lögsóknir vegna falsana og fjársvika, sem eng-
inn getur rennt grun í hvar kemur niður næst. Skattsvik,
er nema tugum milljóna, sem áður fyrr var talað um undir
rós, en nú er rætt um upphátt og skrifað um í blöð eins og
hverja aðra þjóðfélagsstaðreynd, sem það líka er. Með köldu
blóði og opinberlega er rætt um það að einungis nokkur hluti
af söluskatti af verzlun og þjónustu komi til skila. Gengdar-
laus gróðahyggja og ágirnd fara dagfari og náttfari með
tvennt til reiðar um þvert og endilangt þjóðfélagið. Okrarar
auglýsa í blöðunum iðju sína. Allt er gert til þess að græða
og einskis metið allt það, sem ekki stefnir markvisst að þjón-
ustu við gróðaíiyggjuna. Dýrtíðin vex með hverjum degi og
í skjóli hennar hafa einstakir gróðamenn rakað saman pen-
ingum, sem gefa þeim yfirburðaaðstöðu í kapphlaupi um
meiri gróða.
Og mikill hluti prentaðs máls í landinu er orðið að biblíu
gróðahyggjunnar og boðar dag eftir dag dansleikina kring
um gullkálfinn og heimtar látlausar fórnir af almennum
borgurum á altari Bals til þess að sá hjáguð verði þeim ríku
örlátur og láti þá græða meira og meira. Ekkert er gott nema
það „borgi sig“, og ef eitthvað „borgar sig“ nú á tímum,
þýðir það það, að á því sé hægt að græða. Fyrri part þessa
vetrar létu nokkrir af háttsettum ráðamönnum msnntamála
til sín heyra um þau mál. Kjarninn í ræðum þeirra var sá,
að nú bæri að efla það eitt í íslenzkum menntamálum, sem
líklegt væri að gæfi af sér gróða. Allt var einskis nýtt nema
vélar og tækni í kapphlaupi efnishyggjunnar um gróðann
og sára sjaldan á það minnzt að menntun og lærdómur væri
leið til aukins þroska, manndóms, heiðarleika, göfgi og auk-
innar lífshamingju. Peningum og tækni er lyft til hásætis
í þjóðfélaginu, og þeir menn og konur, sem líta á þessi ryð-
gjörnu og brothættu lífsgæði sem meðöl til þjónustu, ef rétt
er á haldið, eru stimplaðir glópar.
Tvær vinjar eru augljósar í þessarri eyðimörk efnishyggju
og fégræðgi. Þegar nemendur við Háskóla íslands héldu að
venju hátíðlegan 1. desember s.l., ákváðu þeir að gera daginn
og hátíðahöldin að stórsókn fyrir þjóðlegum verðmætum og
þjóðlegum manndómi án tillits til þess hvort það borgi sig
samkvæmt nútíma venjulegum skilningi. Þeir fengu sem
aðalræðumann hátíðarinnar mann, sem þeir trúðu til mann-
dóms, heiðarleika og trúnaðar við það markmið er þeir höfðu
sett sér. Ræða hans vakti meiri athygli en vanalegt er um
slíka hluti. Og stúdentar létu ekki við það sitja. Þeir héldu
áfram þeirri sókn, er hafin var, kölluðu yfir sig hróp og háðs-
yrði æðstupresta efnishyggjunnar, en létu það ekki aftra sér,
en gengu í greiðri fylkingu fram til sóknar og varnar fyrir
þann málstað, sem þeir töldu réttan og sannan, með fyrir-
litningu á þeirri efnishyggju, sem þjónar undir gróða og auð-
magn. Meira um það síðar.
Önnur vin í eyðimörkinni eru samvinnufélögin. Um allan
heim er markmið þeirra hið sama: ekki að græða á öðrum
heldur þjóna öðrum. Nota fjármagn og tækni til þjónustu
fyrir mannkynið, en gera ekki mannkynið þræla þess og
undirlægjur. Hið fyrsta og upphaflega viðfangsefni þeirra og
höfuðviðfangsefni enn í dag, er að leita réttlætis og heiðar-
leika í viðskiptum og verzlun. En sú hugsun, sem að baki
þess liggur er þó miklu stærri og víðfeðmari, enda hafa sam-
vinnumenn um allan heim fært réttlætis- og umbótahugsjón
sína yfir á önnur svið. Ef stefna þeirra í samskiptum manna
og þjóða væri nú í dag ráðandi afl í heiminum, væri engin
styrjöld neins staðar, engar blóðugar byltingar, engin tær-
andi skelfing og kvíði fyrir atomsprengju morgundagsins.
En svo er því miður ekki farið. Samvinnufélögin hafa að vísu
gjörbreytt mörgum þjóðfélögum til gagns og blessunar fyrir
þegnana, ekki aðeins þá, sem í samvinnufélögunum eru
heldur alla hina, nema þá örfáa gróðahyggjumenn, sem
misstu af strætisvagninum til þess að græða enn meira á
kostnað náungans. Þau eru fjölmenn og traust, en réttlæti
þeirra og mannbætandi baráttu ógnar efnishyggja og gróða-
hyggja, er tekizt hefur að hlaða fjöll úr peningum, sem ógna
með skriðuföllum mannlegri viðleitni til réttlátra umbóta
og heiðarlegrar baráttu fyrir bræðralagi og gegn hungri
og fátækt.
Á breiðum grundvelli skiptist mannkynið nú í þrjár stórar
blokkir, þótt ein sé að vísu minnst: járnakaldan stórkapítal-
isma, sem studdur er af skefjalausri efnishyggju og gróða-
hyggju og heldur atómsprengjunni í annarri hendi og eld-
flaugum í hinni, kommúnisma, sem trúir ekki á manndóm,
þroska og réttlætismeðvitund hins frjálsa manns, heldur
verði borgararnir að vera fóðraðir hæfilega við jötu ríkis-
valdsins, og hann heldur einnig atombombunni í annarri
hendi og eldflauginni í hinni. Á milli þessarra stærstu blokka
er svo samvinnuhreyfingin, vopnlaus, en trúuð á alhliða
menntun, bjartsýn lífsviðhorf, réttlæti og bræðralag frjálsra
vitiborinna manna, sem ekki vilja láta klafa sig á jötu rík-
isvaldsins og undir harðstjórn misviturra fjárhirða þess,
heldur freista þess að lifa saman í friði og jafnrétti, græða
ekki hver á öðrum, heldur hjálpa hver öðrum, tilbiðja ekki
í blindri hjáguðadýrkun fjármagn og tækni, heldur gera
slíka hluti manninum undirgefna til þjónustu og nytsemdar.
Það er ekki líklegt að þeim kynslóðum, sem nú eru um
miðjan aldur eða eldri takist að snúa við af þeirri óheilla-
braut, sem þær hafa leiðst út á. Hjálp mannkynsins verður
að koma annars staðar frá, og hún kemur ekki, nema hún
komi frá breiðfylkingu æskufólks, sem hlotið hefur mennt-
un og þroska, sem leyfir sér að hugsa og álykta og neitar að
láta gera sig að vélum og neitar að vera með í kapphlaupi
efnishyggjunnar, sem fyrr eða síðar leiðir mannkynið til
glötunar, ef ekki er að gert.
íslenzkir stúdentar fylktu liði 1. des. s.l. um málstað, sem
ekki samræmist blindri efnishyggju og gróðafíkn og létu
ófeimnir rödd sína heyrast um málefni, sem þeir sjálfir trúa
að varði miklu fyrir framtíð þeirra sem íslendinga og frjálsra
vitiborinna manna. Það er bláköld raunhyggja að álykta sem
svo, að þeir muni ekki láta staðar numið við það málefni eitt
og sóknina miklu 1. des. En ef nokkur von á að verða um
árangur af uppreisn þeirra gegn ríkjandi stefnu efnishyggju-
manna, verða þeir að finna sér fleiri verkefni. Þeir verða
að fylkja liði gegn svindli og braski, gegn fölsunum og svik-
um, gegn falsspámönnum þeirra kenninga, að gróðahyggja
sé hið eina rétta sáluhjálparatriði. Það væri rökrétt fram-
hald af fyrri stefnu þeirra, að þeir kynntu sér af fullkomnu
hlutleysi sögu þriðju blokkarinnar, samvinnuhreyfingarinnar,
sem vopnlaus að öðru en réttlæti og viturlegum vinnubrögðum
Framh. á bls. 21.
SAMVINNAN 3