Samvinnan - 01.02.1968, Blaðsíða 16

MENN
SEM SETTU SVIP
Á ÖLDINA
Winston Churchill, sem af mörgum er
talinn stórbrotnasti Breti aldarinnar, var
í öndverðu harla óefnilegur sonur frægs
föður. Randolph Churchill lávarður,
þriðji sonur sjöunda hertogans af Marl-
borough, hafði átt stuttan en glæsilegan
feril í neðri málstofu brezka þingsins og
meðal annars reynt að þoka íhalds-
flokknum lengra og hraðar en flestum
íhaldsmönnum þótti hæfilegt í átt til
þess „íhalds-lýðræðis“ sem Disraeli hafði
stefnt að. Lítill en skarpgáfaður hópur
undir stjórn Randolphs lávarðar var orð-
inn þekktur undir nafninu „Fjórði
flokkurinn". Þessir menn skópu sér
marga óvini, einkanlega Randolph
lávarður sem var talinn hættulegur og
metnaðargjarn maður. Margir litu á
hann sem „óboðinn gest, uppskafning,
uppreisnarmann sem spottaði virðulega
leiðtoga og hæddist að löghelguðu valdi
með samblandi af höfðingj aþótta og
leikrænum ruddaskap," einsog Winston
komst að orði síðar. En þó sonurinn til-
bæði föður sinn náðu þeir aldrei sam-
bandi hvor við annan. Hinn glæsti faðir
var líka annarlegur og ógnandi, og jafn-
vel feiminn; og í hans augum var son-
urinn sljór — honum gekk frábærlega
illa í skóla. Hann virtist ef satt skal
segja vera svo heimskur að hann yrði
að leggja fyrir sig hermennsku.
Winston var ekki heimskur; honum
fannst bara latína heimskuleg, og hann
varðist af einbeitni öllum tilraunum til
að kenna honum hana. Og árið 1885
jafngilti vankunnátta í latínu menntun-
arleysi. Hann hafði ímugust á undir-
búningsskólanum, þar sem aginn var
grimmilegur og skólastjórinn svo slæm-
ur að Winston litli fann hjá sér ómót-
stæðilega hvöt til að traðka stráhattinn
hans í svaðið. Þetta gerði hann að
hetju meðal skólafélaganna, en bætti
ekki latínukunnáttuna. Hann naut föð-
ur síns þegar hann tók inntökuprófið í
Harrow-menntaskólann, því þegar hann
skilaði latneska stílnum, sem allt valt á,
var aðeins á örkinni nafnið W. L.
Spencer-Churchill, tölustafurinn 1, tveir
blettir og ein blekklessa.
í Harrow var Winston yfirleitt óvinsæll
og yfirburðalaus, ódæll piltur er svaraði
hverjum sem var fullum hálsi. En hann
hafði mikla ástríðu á stórum orðum og
stórum dáðum, og fyrir atbeina tveggja
kennara lærði hann að elska og dá enska
tungu og bókmenntir.
Churchill fékk síðan upptöku í her-
skólann í Sandhurst og komst í riddara-
liðið rétt fyrir dauða föður sins 1895,
en þá var Winston tvítugur. í riddaralið-
inu lentu að jafnaði vaskir en miður gefn-
ir synir heldrimanna. Randolph lávarð-
ur lét eftir sig lítið fé, og Winston var
ekki nægilega fjáður til að geta leyft
sér lífshætti riddaraliðsforingja að vetr-
inum, en þeir fólu í sér fimm mánaða
kostnaðarsamar veiðar. Hann fór því að
svipast um eftir ævintýrum, frægð —
og lífsstarfi.
Þetta var í aftanskini Viktoríuskeiðs-
ins. Bretar höfðu ekki háð meiriháttar
stríð í áttatíu ár, því Krímstríðið gat
varla talizt stórstyrjöld. Viðskipti og iðn-
aður höfðu blómgazt, friðsamleg út-
þensla og einstaka refsiaðgerðir gegn
óþægum nýlenduþjóðum höfðu teygt
heimsveldið um gervallan hnöttinn.
Brezki flotinn drottnaði á heimshöfun-
um. Heimafyrir var að vísu mikil fátækt
og fáfræði, en samt hafði ástandið í þeim
efnum aldrei verið betra. Vísindin vörp-
uðu bjarma framá veginn. Á þessu sama
ári, 1895, fann Breti að nafni Ross mý-
fluguna sem olli mýrarköldu, og ítali að
nafni Marconi sendi þráðlaus boð nálægt
Bologna rúmrar mílu vegalengd. Von og
Vegsemd voru gyðjur tímans, þær ríktu
einar á „demantsafmæli" (60 ára stjórn-
12