Samvinnan - 01.02.1968, Blaðsíða 17

arafmæli) Viktoríu drottningar 1897.
Heimsveldið og þegnar þess trúðu í
alvöru á glæsta og gjöfula framtíð.
Fyrir fátækan og ævintýrasjúkan
riddaraliðsforingja var alltof friðsamlegt
í heiminum. Þó hljóp á snærið hjá hon-
um þegar gerð var bylting á Kúbu sem
hann fékk að skrifa um fyrir blaðið
Graphic, og voru honum greidd fimm
pund fyrir hverja grein. Þetta ævintýri
kom honum líka í kynni við Havana-
vindla, sem varð afdrifaríkt fyrir vindla-
framleiðsluna. Síðan var Churchill und-
iríoringi sendur til Suður-Indlands þar
sem hann lék póló og hóf í fyrsta sinn
að mennta sjálfan sig. Hann drakk í sig
rit Platons og Aristótelesar, skrif Malt-
husar um fclksfjölgun og Darwins um
rppruna tegundanna, en umfram alla
aðra las hann hina miklu brezku sagn-
fræðinga, Gibbon og Macaulay og Lecky.
í sínum eigin skrifum fór hann bæði
meðvitað og ómeðvitað að stæla stíl
Gibbons. Eftir skamma dvöl við norð-
vesturlandamæri Indlands samdi hann
sína fyrstu bók; og árið 1898 kom stóra
tækifærið, sem hann varð að berjast um
við Kitchener hershöfðingja, nefnilega
að fara í Súdan-herferðina sem frétta-
maður fyrir Morning Post. Sú reynsla
varð honum mikils virði og hann samdi
fræga bók um Súdan-herferðina.
Þó öðlaðist Churchill ekki verulega
frægð fyrr en í Búastríðinu. Þá loks
komst nafn hans í forsíðufyrirsagnir
blaðanna. Hann var nú orðinn kunnur
striðsfréttaritari fyrir Morning Post með
250 pund í mánaðarlaun, staðráðinn í
að skapa sér nafn, komast á þing og
verða mikilmenni. Ekki skorti viðburð-
ina. Hann var handtekinn af Búum, eft-
ir að hann hafði sýnt „stórkostlegt hug-
rekki og stillingu" þegar hann reyndi að
bjarga vopnalest sem Búar höfðu her-
tekið. Hann komst undan og náði til
landsvæðis Portúgala með því að liggja
falinn í vöruflutningalest í þrjá sólar-
hringa. Hann sneri heim aftur hetja,
bauð sig strax fram fyrir íhaldsflokkinn
í Oldham meðan hatrið í garð Búa log-
aði glatt, vann þingsætið með naum-
indum og bjargaði fjárhag sínum með
því að leggja uppí fyrirlestraferðir um
Bretland og Bandaríkin sem færðu hon-
um 14.000 sterlingspund. Hann hafði náð
markinu.
Það merkti þó enganveginn að hann
hefði aflað sér vinsælda. Margir jafnt
innan þings sem utan litu svo á, að son-
ur Randolphs lávarðar væri jafnvel enn
meiri spjátrungur en faðirinn, hugsaði
um það eitt að auglýsa sjálfan sig og
væri ekkert nema loftið. Ennfremur var
hann slæmur flokksmaður og gagnrýmdi
sína eigin leiðtoga á þingi nálega jafn-
oft og hann gagnrýndi þingmenn Frjáls-
lynda flokksins — sannur sonur föður
síns. Hann gerði sér að venju að jagast
í ráðherrum útaf smámunum sem hann
hafði lagt sig fram um að kynna sér til
hlítar, og síðan lagði hann á sig (þar
sem hann var fjarri því að vera fæddur
ræðumaður) að læra utanað og æfa
hverja setningu og hvert mælskubragð
í ræðum sínum. Kunnur grínisti sagði
eitt sinn, að hann hefði varið beztu ár-
um ævinnar til að undirbúa óundirbún-
ar ræður sínar. Hann var einsog faðir
hans metnaðargjarn, óhefðbundinn,
Faðir Winstons og móðir ásamt honum
sjálfum í bernsku.
hrekkjóttur, öruggur, óútreiknanlegur.
Faðir hans sálugi var eina pólitíska hetja
hans, og til að sanna það samdi hann á
þessum árum stóra ævisögu hans.
Winston Churchill varð æ óánægðari
með ríkisstjórn Balfours, og árið 1904
tók hann í fyrsta sinn þá ákvörðun að
skipta um flokk, gerðist þingmaður
Frjálslyndra og fyllti flokk þeirra næstu
20 árin. Því var haldið fram að hann
hefði skipt um flokk til að hefna ófara
föður síns, en aðrir töldu að hann hefði
séð meiri framavon í Frjálslynda flokkn-
um þar sem fyrir voru færri ungir af-
burðamenn. Hvorttveggja kann að vera
á rökum reist, en meginorsökin var sú að
Joseph Chamberlain hafði tekið upp ein-
dregna tollverndarstefnu, en Churchill
var fríverzlunarmaður af gamla skólan-
Ríkisstjórnir Frjálslynda flokksins, sem
fóru með völd næsta áratuginn eftir
hinn stórkostlega kosningasigur í desem-
ber 1905, voru meðal merkustu ríkis-
stjórna í gervallri sögu Englands. í þeim
gegndi Churchill fjórum ólíkum embætt-
um: aðstoðarnýlendumálaráðherra 1906
—1908, verzlunarmálaráðherra 1908—
1910, innanríkisráðherra 1910—1911, og
flotamálaráðherra 1911—1915. í þess-
um embættum tók hann virkan þátt
í öllum helztu viðburðum og vanda-
málum þessara afdrifaríku ára: samning-
unum við Suður-Afríku, fyrstu sporun-
um í átt til nútíma-velferðarríkis, bar-
áttu kvenna fyrir kosningarétti, barátt-
unni milli neðri málstofu og lávarða-
deildar brezka þingsins sem leiddi til
tvennra kosninga 1910 og ósigurs lávarð-
anna 1911, ólgunni í iðnaðinum þetta
sama ár, ógnun uppreisnar á írlandi,
ögrun Þýzkalands á hafinu og styrjöld-
inni miklu sem átti að verulegu leyti
upptök sín í þeirri ögrun. Á þessum ár-
um lærði Churchill að skipta um skoð-
anir á mörgum málum: sonur hertog-
ans átti, að því er sumum fannst, næst-
um of auðvelt með að semja sig að rót-
tækum hugmyndum Lloyds Georges og
hins litla en mikilvæga Verkamanna-
flokks. En þó Churchill tæki virkan þátt
í mótun verkalýðslöggjafar og baráttunni
gegn lávarðadeildinni, og endaþótt um-
bótavilji hans væri einlægur, þá var
hann aldrei eins róttækur í eðli sínu og
Lloyd George. Churchill hafði ævinlega
ríka tilfinningu fyrir stórkostlegum
hernaðarlegum og höfðinglegum hefðum
Bretlands, og hann þokaðist æ nær hin-
um íhaldssama heimsvaldaarmi Frjáls-
lynda flokksins. Fyrri heimsstyrjöld og
rússneska byltingin staðfestu hann í
íhaldssamri ættjarðarást og efldu með
honum hrifninguna á ævintýralegu
drama brezkrar sögu, þar sem hann var
einráðinn í að leika sitt hlutverk.
Á þessum árum var velferðarríkið í
deiglunni. Rithöfundar einsog George
Bernard Shaw, H. G. Wells og hin merki-
legu hjón Sidney og Beatrice Webb voru
að móta það í ritum sínum. Webb-hjón-
in, sem voru guðforeldrar Verkamanna-
flokksins, voru andvíg skyndilegri bylt-
ingu, en mæltu með hægfara ummyndun
auðvaldsþjóðfélags í anda sósíalismans
— byggingu íbúða á vegum hins opin-
bera, opnun almenningsbókasafna, al-
menningsgarða og almennra skóla,
skipulagningu vinnumiðlunar, atvinnu-
leysistrygginga, sjúkratrygginga, fá-
tækrahjálpar og ellilífeyris. Þessar hug-
myndir voru róttækari meðlimir Frjáls-
lynda flokksins farnir að skilja árið 1906,
og á næstu fimmtíu árum urðu fulltrúar
allra stjórnmálaflokka til að hrinda þeim
í framkvæmd. Árið 1908 hafði Asquith
forsætisráðherra augastað á Churchill í
embætti félagsmálaráðherra, en Churc-
hill hafnaði boðinu, þareð hann kærði
sig ekki um „að vera lokaður inni mat-
gjafa-eldhúsi með frú Webb“, einsog
hann komst að orði. í stað þess tók hann
við embætti verzlunarmálaráðherra, en
þar hafði hann ekki heldur mikinn frið
fyrir frú Webb. í fyrstunni leit hún svo
á, að hann væri „eigingjarn, stærilátur,
grunnhygginn og afturhaldssamur“.
Þetta voru algeng viðbrögð. Einkaritari
Churchills skrifaði eitt sinn: „Strax og
maður hittir Winston koma allir gallar
hans í Ijós, en síðan eyðir maður ævinni
13