Samvinnan - 01.02.1968, Blaðsíða 18

Churchill kvœntist bandarískri stúlku,
Clementine Hozier, í september 1908.
í að uppgötva kosti hans.“ Beatrice
Webb komst brátt á þá skoðun, að Churc-
hill væri „Ijómandi snjall“, og gefur það
til kynna að hann hafi verið góður læri-
sveinn.
Afrek Churchills í verzlunarráðuneyt-
inu og síðar innanríkisráðuneytinu rétt-
lættu lofið sem hann hlaut frá vinstri-
mönnum. Árið 1909 fékk hann sett lög
um sérstakar óhlutdrægar nefndir sem
ákveða skyldu lágmarkslaun og há-
marksvinnutíma í erfiðisvinnu. Sama ár
kom hann á lögum um vinnumiðlun sem
áttu rikan þátt í að útvega atvinnuleys-
ingjum nýja vinnu. Meðan hann var
innanríkisráðherra kom hann á fót eða
jók stórlega bókasöfn, skemmtistaði og
fyrirlestrahald í fangelsum. í þessu em-
bætti hafði hann samt eitt hlutverk sem
varð honum smámsaman „martröð“:
hann varð um það bil hálfsmánaðar-
lega að staðfesta dauðadóma dæmdra
morðingja. Hann skapaði sér óvinsældir
með því að beita lögreglunni harkalega
í verkföllum námu- og járnbrautaverka-
manna í Wales og víðar. Hann varð líka
að almennu athlægi þegar hann stjórn-
aði sjálfur lögregluaðgerðum gegn inn-
brotsþjófum sem höfðu skotið nokkra
lögregluþjóna til bana og búið um sig í
húsi einu í Sidney Street.
í bardaganum milh „þjóðarinnar og
aðalsins" (1909—1911) var Churchill í
öndverðu eindreginn stuðningsmaður
þjóðarinnar. Hann var ekki landeigandi
og sjálfur fremur fátækur af aðalsmanni
að vera; þessvegna gat hann með góðri
samvizku ráðizt á lávarðadeildina, stofn-
un sem væri „algerlega framandi anda
nútímans." Endaþótt hann væri ekki eins
stórorður og beiskur einsog Lloyd George,
sveið aðalinn ekki síður undan orðum
hans, þareð hann var sonarsonur her-
togans af Marlborough og því talinn
svikari við stétt sína, en Lloyd George
var af lágum stigum. Opinberlega studdi
Churchill allar ráðstafanir sem gerðar
voru með þinglöggjöfinni 1911, þar sem
vígtennurnar voru dregnar úr lávarða-
Riddaraliðsforinginn Winston Churchill.
deildinni, en bardagahitinn var horfinn,
og í sinn hóp gagnrýndi hann Lloyd
George æ harðar.
Churchill var furðulega seinn að átta
sig á þeirri ógnun sem uppbygging þýzka
flotans allt frá aldamótum fól í sér. í
ríkisstjórninni studdi hann Lloyd George
gegn hægrimönnum sem vildu verja
meira fé til skipabygginga. En á árunum
1910—1911 gerði hann sér ljósa hættuna
og uppfrá því vék vandamálið ekki úr
huga hans. Árið 1911 skipaði Asquith
hann í embætti flotamálaráðherra, og
næstu fjögur árin gegndi hann hlutverk-
inu sem átti eftir að gera hann heims-
frægan. Hann hamraði á nauðsyn þess
að vera við öllu búinn, benti á muninn
sem væri á brezka flotanum (lífsnauð-
syn) og þeim þýzka (munaður og tæki til
útþenslu), og hófst handa um algera
endurskipulagningu flotans. Stóru skip-
in voru búin stærri byssum, allur flotinn
tók upp olíu í stað kola á árunum 1912
og 1913. Kostnaðurinn við flotann árið
1914 var áætlaður 15 milljónir sterlings-
punda, og við sjálft lá að Lloyd George
segði af sér í mótmælaskyni. Fisher flota-
foringi, hinn harðgeri gamli sérvitring-
ur sem var samherji Churchills í öllu
þessu, hafði spáð því að Þjóðverjar létu
til skarar Skríða í október 1914, og Churc-
hill var staðráðinn i að láta ekki koma
sér í opna skjöldu. Þegar hinni konung-
legu könnun flotans lauk 18. júlí var
flotadeildunum skipað að dreifa sér ekki.
Framið hafði verið morð í Sarajevo, lítt
þekktum bæ í austurríska keisaradæm-
inu, og ókyrrð ríkti á Balkanskaga. Þeg-
ar Austurríki réðst á Serbíu í vikunni
næst á eftir, gaf Churchill flotanum
skipun um að sigla með leynd á nætur-
þeli um Ermarsund og taka sér stöðu í
skozkri landhelgi gegnt þýzka megin-
flotanum. Þann 4. ágúst var teningun-
um kastað, og Churchill var hreykinn af
bardagahæfni flotans.
Churchill tók þátt í stríðsrekstrinum
af lífi og sál, en mörgum fannst nóg um
að flotamálaráðherrann væri á sífelldum
þeytingi yfirtil Dunkirk til að stjórna
hinum frumstæðu loftaðgerðum eða önn-
um kafinn við tilraunir með gufuvaltara
sem áttu að brjóta niður víggirðingar
óvinarins (skriðdrekinn var í uppsigl-
ingu) eða vant við látinn að hjálpa til
við hinztu vörn Antwerpen, sem mis-
tókst. Þegar eitthvað fór úrskeiðis var
þessum „galgopa“ og „þúsundþjalasmiði“
kennt um, enda hefði hann þurft að hafa
þrjá skrokka ef vel hefði átt að vera,
einn fyrir ráðherrann, annan fyrir hinn
ákaflynda athafnamann og þann þriðja
fyrir hugkvæman og kænan herlistar-
manninn.
Þegar til kom varð það sá síðasttaldi
sem batt enda á valdaferil hans í fyrra
stríði. Hann fékk þá hættulegu hugmynd
að brjótast gegnum Dardanellasund, her-
taka Miklagarð, ná sambandi við Rússa,
gera Balkanskaga óvirkan og sækja gegn
Þjóðverjum og Austurríkismönnum úr
austri. Eftir hið mannskæða þrátefli á
vesturvígstöðvunum, þar sem hundruð
þúsunda manna fórust í skotgröfum, var
Gallipoli-áætlunin, sem átti eftir að
verða mannskæð, örþrifaráðstöfun til að
stytta stríðið og draga úr mannfalli.
Hefði Gallipoli-herferðin heppnazt
hefði hún án efa stytt styrjöldina um
tvö ár, beint rússnesku byltingunni í
annan farveg og gerbreytt gangi mann-
kynssögunnar. Hefði hún getað heppn-
azt? Því verður hiklaust að svara ját-
andi, segja kunnáttumenn, ef hún hefði
einungis verið undirbúin frá upphafi af
mönnum sem trúðu á samstillt átak á
sjó og landi. En því var ekki að heilsa.
Churchill vissi um andstöðu Kitcheners
hermálaráðherra og margra annarra sér-
fræðinga og féllst því á að einskorða
hana við flotaárás. Jafnvel hún kynni
að hafa heppnazt, hefði ekki viljað svo
illa til að einn stjórnandi hennar veikt-
ist og annar trúði ekki heilshugar á hana
(Fisher flotaforingi trúði ekki á hana).
Þegar Kitchener féllst loks á að senda
hermenn á vettvang, urðu afdrifaríkar
tafir til þess að Tyrkir fengu eflt varnir
sínar með tilstyrk Þjóðverja. í kjölfar
skelfilegs tjóns af völdum tundurdufla
kom ægilegt mannfall á Gallipoli-strönd-
inni: brezkar, franskar og þó einkum
ástralskar og nýsjálenzkar hersveitir
féllu í hrönnum, og var mannfall ásamt
særðum og sjúkum talið nema fjórðungi
milljónar. í árslok 1915 fóru þeir sem
eftir lifðu frá Gallipoli. Allir óvinir
Churchills sameinuðust um þá kröfu að
hann léti af embætti, þareð hann hefði
átt hugmyndina að þessu dýrkeypta
ævintýri. Tyrkir og Þjóðverjar skýrðu
hinsvegar frá því síðar, að hugmyndin
hefði verið bráðsnjöll, og hefði þeim
létt stórlega þegar horfið var frá henni.
íhaldsmenn undir forustu Bonars Laws
kröfðust afsagnar Churchills, að öðrum
kosti mundu þeir hætta stuðningi við
stjórn Asquiths. Churchill fór því til
vesturvígstöðvanna sem major og lenti
þar í ýmsum hættum, sem allar áréttuðu
þá fyrirætlun forlaganna að fá honum
annað og mikilvægara hlutverk seinna
á ævinni. Um þetta leyti fór hann að
14