Samvinnan - 01.02.1968, Blaðsíða 21

ana og orðsendinga til yfirmanna í her
og ráðuneytum, gerði áætlanir, hvatti og
ávítaði, leitaði álits sérfræðinga; eftir
hádegisverð svaf hann í klukkustund;
síðan komu ráðuneytisfundir, ræður og
svör við fyrirspurnum í neðri málstof-
unni; heimsóknir til flugvalla og strand-
virkja, heimavarnarliðssveita, hættu-
svæða. Eftir kvöldmat vann hann reglu-
lega til klukkan tvö og þrjú á nóttinni,
örmagnaði marga einkaritara og reykti
þúsundir vindla. Hann var ímynd hug-
rekkis og mótstöðuafls, ekki aðeins í aug-
um Breta, heldur alls heimsins. í júní
1940 bjuggust margir útlendingar við
skjótum friðarumleitunum Breta; í ágúst
biðu þeir í ofvæni og Bandaríkjamenn
héldu niðri í sér andanum; í október
dirfðust frjálsir menn um allan heim,
ásamt mörgum sem sviptir höfðu verið
frelsi, að vona, að Bretland mundi enn
„bjarga sjálfu sér með einbeitingunni og
Evrópu með fordæminu", úrþví ekki hafði
verið gerð innrás og Bretar stóðu af sér
hinar grimmilegu loftárásir á Lundúni.
í útvarpsávarpi 4. júní 1940, eftir að
335.000 manns (án alls útbúnaðar) höfðu
verið ferjaðir yfir til Englands frá strönd
Frakklands, reyndi Churchill ekki að
draga dul á hinar „tröllauknu hernaðar-
ófarir“, en hann brýndi fyrir löndum
sínum að nokkurra mánaða erfiði gæti
ráðið bót á vopnamissinum, og síðan lýsti
hann sterkum og skáldlegum orðum
hvernig þjóðin mundi berjast við óvin-
inn á höfunum, í lofti, á ströndunum,
á lendingarstöðum, á ökrum og strætum,
í fjöllunum og handan við höfin, ef
nauðsyn krefði. Hálfum mánuði síðar,
þegar Frakkar höfðu beðið um vopna-
hlé, hélt hann aðra útvarpsræðu þar sem
hann lýsti því yfir að orustunni um
Frakkland væri lokið, en orustan um
Bretland að hefjast, og á úrslitum henn-
ar ylti framtíð kristinnar menningar og
alls sem menn virtu hæst í mannlífinu.
En áður en orustan um Bretland hæf-
ist urðu Bretar að ljúka því dapurlega
verki að gera franska flotann óvirkan —
eða þær deildir hans sem neituðu að
starfa með brezka flotanum. Stóru skipin
í Oranhöfn í Alsír voru skotin í kaf eða
stórlöskuð, og sýndi fátt betur þann fasta
ásetning Breta að halda áfram barátt-
unni (sem rnargir höfðu efazt um, þrátt-
fyrir orð Churchills). í neðri málstof-
unni tók hann til máls 4. júlí og kvaðst
harma að verða að ráðast á fyrri banda-
menn, sem hefðu barizt drengilega, en
lagði það óhræddur undir dóm þing-
heims, þjóðarinnar, Bandaríkjanna,
heimsins og sögunnar, hvort rétt hefði
verið að fara þessa leið. De Gaulle kom
til Englands og setti á stofn lið frjálsra
Frakka, og í Frakklandi hlustuðu menn
milljónum saman á útvarpssendingar frá
Lundúnum, og eitt kvöld í nóvember 1940
kom Churchill sjálfur þar fram og talaði
á reiprennandi frönsku með ótrúlega
lélegum framburði.
í ágúst og september 1940 var orustan
um Bretland í hámarki. Hagnýting rat-
sjárinnar, tæknileglr yfirburðir Hurri-
cane- og Spitfire-orustuvélanna ásamt
hugrekki og hæfni flugmannanna ollu
svo miklum usla í árásarflota Þjóðverja,
að 7. september neyddist Hitler til að
taka upp aðra aðferð og gera loftárásir á
næturþeli; „leifturstríðið“ hófst og stóð
yfir mánuðum saman. Churchill hélt
áfram að telja kjark í þjóðina í máttug-
um og minnisstæðum ræðum. Þar kom
að hann stóð á rjúkandi rústum sjálfs
þinghússins og táraðist einsog barn.
Þannig var hann: undirniðri hörkunni
og einbeitninni var tilfinningaríkur og
viðkvæmur maður. Virginia Cowles, sem
skrifað hefur eina beztu ævisögu hans,
segir frá því hvernig hann grét meðan
verið var að skíra sonarson hans, Win-
ston, og tautaði: „Veslings barn, að fæð-
ast inní slikan heim.“ Hann gat verið
önugur og skapbráður, ráðríkur og
drottnunargjarn; hann gat verið napur,
einkum við hátíðlega og langorða und-
irmenn; en skyndilega gat hann orðið
nærgætinn, t. d. gagnvart einkaritara
sem var búinn að vinna of mikið; mann-
úð hans og skopskyn voru jafnan á
næstu grösum. Nálega allar ræður hans,
einnig þær hátíðlegustu, eru íþættar
gneistandi skopi. („Við bíðum eftir inn-
rásinni. Það gera fiskarnir líka.“)
Hugkvæmni hans var með ólíkindum.
Hann hafði ferskar hugmyndir um allt
milli himins og jarðar og dembdi þeim
yfir sveitta ráðgjafa sína 18 tíma á sól-
arhring — um skriðdreka, kafbátaleit,
flatbytnur, sjóbíla, gervieyjar, leiftur-
árásir, steinsteyptar hafnir og ótal önn-
ur ráð til að flýta sigrinum. Roosevelt á
að hafa sagt um hann: „Hann fær
hundrað snjallar hugmyndir á dag, og
fjórar þeirra eru góðar.“ En erfitt gat
stundum verið að fá hann ofanaf hug-
myndum sem voru ekki góðar, að því er
Sir Alan Brooke segir. Honum þóttu her-
foringjarnir oft vera til trafala, því hann
var að eðlisfari djarfhuga og hafði yndi
af því óvænta.
Persónuleg vinátta þeirra Churchills og
Roosevelts var mjög mikilsverð. Satt að
segja var það trú Churchills á væntan-
lega þátttöku Bandaríkjanna í stríðinu
sem efldi honum kjark á árunum 1940
og 1941. Roosevelt fór mjög varlega í
sakirnar framanaf, en frammistaða
Churchills vakti æ meiri aðdáun vestan
hafs og auðveldaði Roosevelt þær óbeinu
aðgerðir sem hann stóð að. í árslok 1941
gerðu Japanir árásina á Pearl Harbour,
og Bandaríkin voru komin í stríðið. Á
næstu þremur og hálfu ári hittust þeir
vinirnir oft, og jafnvel þótt þeir væru
oft ósammála og jafnvel gramir hvor
öðrum, felldi það aldrei alvarlegan
skugga á vináttu þeirra. Churchill leit
svo á að samheldni Bretlands og Banda-
ríkjanna væri ein helzta undirstaða
framtíðarheilla mannkynsins.
Skömmu eftir árásina á Pearl Harbour
urðu Bretar fyrir gífurlegum skakkaföll-
um sem urðu til þess að Churchill sá sig
tilneyddan að fara framá traustsyfirlýs-
ingu í neðri málstofunni til að þagga nið-
ur í gagnrýnendum sínum. í hinum
skæða sjóhernaði urðu Bretar fyrir mjög
miklu tjóni, ekki sízt þegar Japanir
Churchill málaöi oft á frönsku Rivierunni
eftir aö hann lét af embœtti.
sökktu tveimur nýjum orustuskipum,
Prince of Wales og Repulse. Þeir misstu
ennfremur Malajaskaga og Singapore
(þar voru teknir 70.000 stríðsfangar), og
Japanir stóðu við þröskuld Indlands og
Ástralíu. í Norður-Afríku vann Rommel
hvern sigurinn af öðrum.
Meðan á öllu þessu gekk reyndu hin-
ir nýju bandamenn, Rússar, látlaust að
þvinga Churchill til að mynda nýjar
vígstöðvar í Vestur-Evrópu í því skyni að
létta hinu þunga og nálega banvæna
fargi þýzku framsóknarinnar að ein-
hverju leyti af Rússum. Þegar Þjóðverj-
ar réðust inní Rússland 22. júní 1941,
var erkifjandi kommúnismans, Churchill,
ekki í neinum vafa um hvað gera bæri;
markið var aðeins eitt: að eyða Hitler
og þýzka nazismanum. Sumarið 1942 voru
Rússar á hröðu undanhaldi fyrir Þjóð-
verjum og í ágúst flaug Churchill til
Moskvu til að hitta Stalín í fyrsta sinn.
Þegar Stalín fékk að vita að aðrar víg-
stöðvar í Vestur-Evrópu kæmu ekki til
mála að svo stöddu, álasaði hann Churc-
hill, en hann svaraði stuttaralega: „Af
öllum mönnum hafið þér sízt rétt til að
áfellast okkur.“ Sambúðin við Rússa var
óþægileg og bitur undir yfirborðinu, þó
Churchill léti ekkert tækifæri ónotað til
að geta um afrek þeirra og legði mörg
brezk mannslíf í sölurnar til að koma
hernaðarhjálp til norðurhafna Rúss-
lands.
Haustið 1942 urðu þáttaskilin. Rússar
unnu orustuna við Stalíngrad, Bretar
unnu orustuna við E1 Alamein í Egypta-
landi, Bandaríkjamenn settu her á land
í Alsír, Ástralíumenn stöðvuðu Japani á
Nýju Guineu, bandaríski flotinn ruddi
sér braut norður Kyrrahaf, kafbátar
Þjóðverja í Atlantshafi týndu tölunni
óðfluga, stórar sveitir bandarískra
sprengjuflugvéla tóku að birtast yfir
Vestur-Evrópu — hræðilegur fyrirboði
þýzkum borgum.
Áætlun Churchills var sú að gera harða
17