Samvinnan - 01.02.1968, Blaðsíða 22

árás á Þýzkaland yfir Ítalíu, en nota
Noröur-Afríku sem stökkbretti. Ítalía var
að því leyti auðunnin, að stjórnarkerfið
féll saman 1943, Mussolini var steypt af
stóli og ítalskar hersveitir voru brátt
farnar að berjast með bandamönnum.
En í landfræðilegum skilningi var Ítalía
ekki auðunnin, og fjöllin þar (einkum
Monte Cassino) reyndust Þjóðverjum
öflug varnarvirki. Hinsvegar vildi Churc-
hill beita sterkari liðsafla á þessum víg-
stöðvum en Bandaríkjamenn gátu fall-
izt á. Churchill vildi halda rakleitt yfir
Norður-Ítalíu til Vínar og Búdapest, þar-
eð hann sá hvað verða mundi að stríði
loknu og vantreysti kommúnistum, en
Roosevelt, sem var í sumu tilliti gam-
aldags Bandaríkjamaður, þóttist finna
þeíinn af „brezkri heimsvaldastefnu“ og
vildi heldur treysta Stalín. Þessvegna
varð stríðið í Suður-Evrópu aldrei annað
en formáli eða útúrdúr. Höggið átti að
koma úr vestri og þangað var megin-
liðsaflanum stefnt.
Þegar innrásin var gerð í Normandí i
júní 1944, varð Georg konungur VI að
„skipa“ Churchill að hætta við að fara
með innrásarhernum yfir Ermarsund —
á sama hátt og Eisenhower varð seinna
að „banna“ honum að fara yfir Rín. Hin
fræga „Mórberjahöfn", sem Bretar fóru
með í pörtum yfir sundið og notuðu til
lendingar, átti m. a. upptök sín í hug-
myndum Churchills. Hann var vitaskuld
gagntekinn af tilhugsuninni um sigur-
inn sem í vændum var, en jafnframt
hafði hann áhyggjur af fúsleika Roose-
velts til að treysta Stalín fremur en
Churchill. Roosevelt sá að sjálfsögðu fyr-
ir sér nýjan heim þar sem tröllveldin tvö,
Bandaríkin og Sovétríkin, lifðu saman í
sátt og samlyndi. En Churchill sárnaði
það ákaflega að vera ekki kvaddur til
funda Rússa og Bandaríkjamanna, og
honum gramdist að sjá Roosevelt sóa
persónutöfrum sínum á slóttugan og til-
litslausan harðstjóra einsog Stalin.
Á ráðstefnunum í Teheran og Jalta
(1943 og 1945) var Churchill lítil fróun í
að sjá Roosevelt og Bandaríkjamenn
fjalla um Breta sem hugsanlega árásar-
aðilja á Ítalíu, í Júgóslavíu og Grikk-
landi, á sama tíma og Stalín undirritaði
ánægður sáttmála einsog þann að virða
„frjálst og sjálfstætt Pólland“, sem hann
hafði aldrei hugsað sér að halda. Churc-
hill var staðráðinn í að bjarga Ítalíu og
Grikklandi frá kommúnismanum og fór
sjálfur til Aþenu á jóladag 1944 til að
hindra valdatöku kommúnista og setja á
laggirnar gríska stjórn. Skömmu síðar
létu bandarísku herstjórarnir Marshall
og Eisenhower sigursæla heri sína
nema staðar við tékknesku landamærin,
þráttfyrir hjálparbeiðnir frá skærulið-
um i Prag, þareð þeim var „þvert um
geð að hætta bandarískum mannslífum
í hreinum pólitískum tilgangi". Þannig
hernámu Rússar Prag, og þess var ekki
langt að bíða að Tékkóslóvakía félli í
hendur kommúnistum. Berlín hefði líka
getað fallið í hendur vestrænu herjanna,
en Eisenhower taldi það „hemaðarlega
óskynsamlegt“.
í maí 1945 var stríðinu lokið og Churc-
hill naut um sinn sigurvímunnar; hann
var helzti höfundur sigursins. En svo
Churchill bauð Elísabetu drottningu til kvöld-
verðar rétt áður en hann lét af embœtti 1955.
kom kosningabarátta, og þessi mikli
maður sýndi bresti sem vörpuðu skugga
á dýrðarljómann. Tónninn sem hann
beitti í baráttunni við andstæðinga sína,
sem höfðu verið tryggir samstarfsmenn
hans í stríðinu, var langt fyrir neðan
virðingu mikilmennis. Það var barnalegt
að stimpla gæflynda leiðtoga Verka-
mannaflokksins, einsog Attlee, Cripps og
Bevin, sem hugsanlega „Gestapómenn“.
Aukþess talaði Churchill ekki lengur sem
þjóðarleiðtogi, heldur flokksleiðtogi
íhaldsmanna, og í hugum margra Breta
var íhaldsflokkurinn með réttu eða
röngu tengdur atvinnuleysinu á þriðja
tug aldarinnar og friðunarstefnu Cham-
berlains á fjórða áratugnum — það var
flokkurinn sem hafði hunzað Churchill
fyrr á árum. Brezkur almenningur vildi
nú fá aukið félagslegt réttlæti og taldi
Verkamannaflokkinn líklegri til að
tryggja það en íhaldsflokkinn. Þessvegna
beið Churchill herfilegan ósigur eftir
hinn glæsilega sigur, og hann tók þeirri
auðmýkingu mjög illa.
í stjórnarandstöðunni var hann fullur
hæðni og fyrirlitningar, en hitti ekki
ævinlega í mark. Þegar hann sakaði
stjórn Verkamannaflokksins um að
„jafna eymdina og skipuleggja skortinn",
fannst mörgum hann vera kominn útí
pólitískan loddaraleik. í alþjóðamálum
vöktu orð hans ævinlega eftirtekt, eins-
og þegar hann bjó til hugtakið „járn-
tjald“ i fyrirlestri í Bandaríkjunum og
prédikaði samstöðu Bandaríkjanna og
Vestur-Evrópu gegn vaxandi ógn komm-
únismans. Og endaþótt pólitiskir and-
stæðingar réðust gegn honum í flokks-
pólitískum málum, voru þeir fáir sem
ekki hylltu hann við þau fjölmörgu tæki-
færi þegar flokkastreitan var lögð til
hliðar og hann heiðraður fyrir aírek sín
í stríðinu.
Hann var enn fullur af lífsorku þó
kominn væri á áttræðisaldurinn. Hann
var á sífelldum ferðalögum, tók við alls-
kyns heiðursvottum, eignaðist kappreiða-
hesta, málaði og sýndi reglulega i Royal
Academy, og umfram allt las hann fyrir
hina miklu sögu sína um seinni heims-
styrjöld, History of the Second World
War, sem kom út í sex þykkum bindum.
Þaraðauki var hann leiðtogi stjórnar-
andstöðunnar á þingi.
Hinn pólitíski dingull sveiflaðist til-
baka einsog við var að búast. Árið 1951
var Churchill aftur orðinn forsætisráð-
herra 77 ára gamall í meirihlutastjórn
íhaldsmanna. En breytingar urðu harla
litlar. Að vísu var skömmtun afnumin
nokkru fyrr en gert hefði verið undir
stjórn Verkamannaflokksins. Einkaiðn-
aður fékk aukið svigrúm. En verðbcflgan
hélt áfram með sama hætti og fyrr. í
utanríkismálum var sömu stefnu fylgt
í NATO, hjá Sameinuðu þjóðunum og
gagnvart nýlendum samveldisins. Chur-
chill hafði oft verið kallaður stríðsæs-
ingamaður, heimsvaldasinni, ævintýra-
maður, en hann sýndi allt aöra eigin-
leika á síðustu valdaárum sínum. Hann
lagði sig fram um að komast að sam-
komulagi við Rússa áður en vetnis-
sprengjan gerði útaf við siðmenninguna;
hann var fyrsti vestræni stjórnmálamað-
urinn sem barðist fyrir fundi æðstu
manna, en hvorki Bandaríkin undir
ógnaráhrifum hins móðursjúka Mc-
Carthys né Sovétríkin á síðustu árum
Stalíns vildu hverfa úr virkjum haturs
og tortryggni.
Árið 1952 lézt hinn tryggi vinur hans,
Georg VI, og við krýningu Elisabetar II
tók hann loks við sokkabandsorðunni,
sem hann hafði áður hafnað. Hann tók
þátt í krýningarhátíðinni 1953 með öllu
því rómantíska hrifnæmi sem honum
var eiginlegt. En á þessu sama ári fór
hestaheilsu hans að hraka. Hann fékk
slag, en náði sér til þeirra muna að
hann gat gegnt embætti rúmt ár til við-
bótar og varði þá öllu sínu þreki til að
koma á varanlegum friöi. Það tókst ekki
og hann dró sig í hlé 1955. Síðasta ræða
hans í embætti var hvatning til heims-
ins um að beita ekki hinum hræðilegu
nýju gereyðingarvopnum og missa ekki
vonina. „Hörfið aldrei, þreytizt aldrei,
örvæntið aldrei,“ sagði hann.
Hugrekkið hafði ævinlega verið ríkasti
þátturinn í eðli hans. Hann hafði stund-
um verið fljótfær og einþykkur. Hann
hafði átt ýmsa snögga bletti. En víð-
sýni hans, hugkvæmni og hugarflug var
fágætt, og í því efni átti hann engan
jafningja meðal vestrænna leiðtoga.
Hann var elskuverðasti og dáðasti stjórn-
málamaður Breta á þessari öld.
Winston Churchill sat á þingi til
dauðadags, en var orðinn mjög hrum-
ur undir lokin. Hann lézt í ársbyrjun
1965 níræður að aldri.
□
18