Samvinnan - 01.02.1968, Blaðsíða 23

Island og
umheimurinn
Björn Th. Björnsson
Dr. Sigurbjörn Einarsson
Sigurður A. Magnússon
Dr. Gylfi Þ. Gíslason
Eysteinn Jónsson
Erlendur Einarsson
Hjálmar Ólafsson
Þór Vilhjálmsson
Guðjón B. Ólafsson
BJÖRN TH. BJÖRNSSON:
RæSa á fullveldisfagnaði Hafnarstúdenta 1. des. 1967
Þungt síðsumarkvöldið fær-
ist yfir Stiklastaði; fólkorust-
unni miklu er lokið, særðir
menn dragast til húsa og Ólaf-
ur konungur Haraldsson er
fallinn. Þetta kvöld, svo segir
okkur Fóstbræðrasaga, reikar
Þormóður Kolbrúnarskáld einn
um valinn, ósár á líkam, en
víking þessum er þorrin öll
löngun til lífs. Hann mælist
einn við og segir: Hvort muntu
nú, hinn heilagi Ólafur kon-
ungur, eigi ætla að enda við
mig það sem þú hézt mér, að
þú myndir mig eigi fyrir róða
láta? Og í þeim töluðum orð-
um heyrir hann að strengur
gellur og öru er skotið, og kem-
ur hún undir vinstri hönd Þor-
móði og þar á hol. Hann lyft-
ir höfði, í átt þangað sem
örin úr kom, hugarkröm hans
öll er burt þurrkuð og hann
segir: Það hygg ég að þessi
maður hafi beztu heilli boga
upp dregið. Og með örina í
hjartarótum gengur hann
þangað sem lík Ólafs konungs
liggur, sezt niður hjá því og
brýtur skaftið af öxi sinni.
Einmanalegri, hetjulegri og
þjáningafullri vegferð hans er
lokið, sigurstund hann full.
Hver er þessi maður? Hvað
gengur honum til um slíka
sjálfsplánun? Hann hefur látið
allt sem þessa heims unaði
heyrir, sælu sína og sól, tungl
og stjörnur, ástkonu sína, lönd
og fríðleik sinn. Ekki er af
Fóstbræðrasögu að merkja, að
honum gangi til heilagdómur
Ólafs Haraldssonar; um kristni
kærir hann sig kollóttan, slett-
ir ekki einu sinni guðsorði í
kveðskap sínum til sjálfs
dýrlingsins, og englar eru
vísast sízti selskapurinn sem
víkingur þessi kysi sér til fóst-
bræðralags. Hvaða hugsjón,
hvaða steypa í honum sjálfum
er svo sterk, að hún ráði ferð
hans, utan samfélags ýmist eða
þvert á allar skorður þess, unz
hann ann sér loks feginshvíld-
ar að leiðarlokum, með brotna
öxi sína, yfir líki Ólafs kon-
ungs? Þótt svarið vefjist ef til
vill fyrir öðrum, er íslendingi
þar ekkert til efs. Það er hug-
sjónin um sjálfræði mannsins,
dýrkun hetjunnar sem engan
spyr og engan þarf að spyrja,
dáun mikilleikans sem í því
felst að ráða athöfn sinni í
konunglegu skeytingaleysi um
allt annað en eigin hvöt. Og
hugsjón verður það af því einu,
að það er um leið speglun djúp-
rætts eðlisþáttar með mann-
inum sjálfum, göfgun eða
súblímasjón þess frumafls sem
knýr hann.
Þegar við litumst um þjóð-
líf okkar á þessum fullveldis-
degi, aftur til sögu okkar eða
í eigin barm, standa til þess
þúsund dæmi, að þessi sér-
kennilega manngildishvöt,
þessi sjálfræðishugsjón, hafi
ekki verið skorin burt með ör-
inni úr brjósti Þormóðs á
Stiklastöðum forðum, heldur
haldist enn með íslenzku
þjóðinni, í senn sem megin-
styrkur hennar og sárasti
veikleiki. Saga okkar, og þó
einkum þjóðlíf okkar nú um
stundir, eru einkennd af þeirri
klofnun, að eðlisþætti þessum
er ýmist beitt til átaka, til
hetjuskapar og manndóms, eða
hann snýst til félagslegra
brigða, glæpamennsku og
jafnvel þjóðsvika.
íslendingar hafa aldrei,
fremur en Þormóður skáld,
tekið kristna trú. Ekkert er
þeim órafjær en brjóta sig í
smátt fyrir aðra, ekkert óskilj-
anlegra en afneita sér og ger-
ast nafnlaus hjörð ósýnilegs
hirðis. Sjálfsvild einstaklings-
ins, friðhelgi hans, duttlungar
hans, til góðs eða ills, það hafa
verið trúarbrögð íslendinga all-
ar götur, og eru enn.
Einstaklingsdýrkun þessi á
sér marga og kynlega fleti.
Hvar á jarðarkringlunni gæti
það til dæmis annarsstaðar
gerzt, að einn fremsti rithöf-
undur þjóðar eyddi blóman-
um úr ævi sinni í að setja
saman sex pálþykkar kröníkur
um einn sveitaprest, sem á
varla fokhelda kirkju yfir sig
og þaðan af síður messuhæfan
söfnuð og hefur nánast ekk-
ert til málanna að leggja nema
hvað hann hafi verið öðruvísi
en aðrir menn? En þetta er
íslendingum dyggðin sem dug-
ar, allt til ódauðleikans: að
vera öðruvísi en aðrir, vera
aldrei sammála neinum og
saurga helzt ekki egó sitt á
því að taka nokkurntíma þátt
í nokkru með öðru fólki. Enda
væri saga séra Árna ekki ein-
asta óþýðanleg á nokkurt
tungumál, heldur væri þessi
höfuðgersemi íslenzkra sam-
tíðarbókmennta vita óskiljan-
leg að efni til nokkurri ann-
arri þjóð. Og nú situr meistari
Þórbergur við að setja saman
históríur af spekúlant einum
úr Vestmannaeyjum, sem upp-
hóf sitt prívatstríð við þjóðina
með því að selja okkur krökk-
unum í Eyjum rándýrar kara-
mellur í gegnum átómat, með
speglum og hringingu. í út-
varpsviðtali á dögunum var
Þórbergur að því spurður,
hversu mörg bindi saga Ein-
ars ríka gæti orðið (en það
fylgir allajafna íslenzkri reglu
að telja ríkidæmi í skuldum),
og nefndi hann 300 bindi.
Sagðist hann vongóður um að
sér entist aldur, því nú ætti
hann kínverskt ginseng — eða
kynsöng — og væri orðinn
rauðhærður á ný.
Það þykir engum íslendingi
skrýtið, heldur raunar sjálf-
sagt, að lengra og stórbrotn-
ara mál sér skrifað af van-
trúuðum klerki á Snæfells-
nesi og gotuspekúlanti úr
Eyjum heldur en til að
mynda Karlamagnúsi keisara,
Marteini greyinu Lúter eða
mönnum sem aldrei hafa séð
neitt, aldrei lent í sjávarháska
eða grafið sig í fönn, eins og
Alberti kallinum Einstein.
Fyrst ég minntist á Árna
klerk, þá man ég ekki til að
19