Samvinnan - 01.02.1968, Blaðsíða 25

arlega stórt bílæti af Jesúsi
þar sem hann flytur fjallræð-
una, og af englum sem hlusta
á, og síðan skar hann um allt
haglega umgerð með rósaflúri.
Og nú var sóknarkirkjan end-
urbyggð, og Samúel bauð fram
altaristöflu sína, henni til veg-
semdar, en sóknarnefndin
hafnaði henni. Og þessi gamli,
lotni maður labbaði sig burt
með pentan sína, Jesús sinn
og engla, hnugginn yfir mála-
lokum. En þótt enginn sæi það
á honum, rann nú í hann vík-
ingurinn. Orðalaust markar
hann sér fagra flöt, steypir
grunn, og sjá: Einn og sér
byggir hann kirkju yfir töflu
sína, og það með prúðum,
býsönzkum laukturni, og þar
stendur hún nú, sönglaus að
vísu og óvígð annarri vígslu
en hetjuskapar þessa gamla
manns, sem nú er orðinn
blindur.
Ég sagði hér áðan, að þjóð-
líf okkar einkenndist af klofn-
ingi þessa meginþáttar, ein-
staklingshyggjunni, sjálfsvild-
inni, og væri honum ýmist
beitt til átaka og manndóms
eða á neikvæðan hátt. Nú er
til dæmis verið að brytja nið-
ur helgistað okkar og þjóð-
garð, Þingvelli, í sumarbú-
staðalönd handa vildarmönn-
um Þingvallanefndar, sem þó
er af alþingi sett til þess að
verja fulla friðhelgi staðarins.
í hlákum þessa dagana er ver-
ið að dengja þar steypu í
grunna og veggi, og nefndin
skrifar þessum friðhelgu byggj-
endum og biður þá að vera
handfljóta, fari einhver að
brúka trant. En einmitt það
þurfa þeir ekki að óttast. Öll
gögn málsins hafa nú verið
gefin út opinberlega, nafna-
skrár núverandi og væntan-
legra landeigenda Þingvalla, en
ekki hefur heyrzt að svo mik-
ið sem köttur hafi hnerrað út
af þeim upplýsingum. Slík
dæmi eru mörg: náttúruger-
semar eru jafnaðar og bornar
ofan í vegi, tugþúsundum
jólatrjáa stungið niður í Slút-
nes, Almannagjá, Dverghamra
og Herjólfsdal, iðnaðarvegur
fyrir kísilgúr brotinn um
klettaborgir Mývatns, söguleg-
ar minjar og byggingar, svo
sem Viðeyjar- og Nesstofa,
látnar grotna niður vegna
ímyndaðs peningaleysis, og allt
meðan íslendingar gera sig að
göpum um alla álfuna vegna
fj árausturs.
En þegar það hefur gerzt í
sögu okkar, og þegar það ger-
ist enn, að þjóðin hitti á þá
hamingjustund að leggja afl
sitt saman, hefur ævinlega
hlotizt af sigur. Allt eins og
einstaklingurinn lætur ekki
hlut sinn, jafnvel fyrir ofur-
efli, þannig smitar þetta eðli
sjálfsþóttans og sigurvissunn-
ar út í þjóðarsálina á slíkum
stundum. í allri hinni löngu
þjóðfrelsisbaráttu íslendinga
held ég ekki að nokkur mað-
ur hafi nokkru sinni efazt um
úrslitin. íslendingum er ein-
faldlega ekki gefinn sá hæfi-
leiki, sem þykir ofur mannleg-
ur með öðrum þjóðum, að efast
um að þeirra sé jafnan bæði
rétturinn og sigurinn. í þorska-
stríðinu, svo dæmi sé tekið,
bardaganum við brezka heims-
veldið, sem reyndi með flota
sínum, fallbyssum, mannrán-
um, viðskiptabönnum og hvers-
kyns pólitískum vélum að fá
ógiltan þann rétt sem íslend-
ingar höfðu tekið sér um út-
færslu landhelginnar, í þessu
stríði kímdu íslendingar ró-
legir að öllum asanum; lögðu
það mest á sig að yrkja nokkra
dýra grínbragi um allt vesen-
ið. Aðeins eitt hvarflaði aldrei
að þeim, enda að náttúrueðli
frá þeim stolið, það, að þeir
gætu tapað. Sem og heldur
ekki varð.
í deilunum um endurheimt
handritanna, sem er í sjálfu
sér fáránlegt einsdæmi og engu
fólki á jarðarkringlunni gæti
dottið í hug nema íslending-
um, — í þessari handrita-
heimt er og aðeins einn hlut-
ur sem aldrei hefur hvarflað
að nokkrum íslending, og hann
sá, að þeir gætu haft rangt
fyrir sér eða tapað málinu.
Sem og ekki verður.
Þegar einhver voldugasta
stórþjóð heims hafði svo gýlt
við íslenzka skutilsveina sína,
að þeir opnuðu fyrir magnað-
asta fjölmiðlunartæki samtím-
ans svo hægt yrði að ala ís-
lenzkt ungviði upp við lífs-
skoðun leigubófa og erlends
göturæsalýðs, varð landsfólk-
ið fyrst í stað nokkuð sein-
þreytt að snúast við svo
ókennilegri aðför. Menn
þekktu að vísu Loðinn lepp,
en komu honum samt ekki
heim við þessa nýjung: henn-
ar er ekki getið í íslendinga-
sögum. En þegar loks var bú-
ið að egna svo upp í mönnum
stoltið, sjálfsvirðinguna, og
þeir rumskuðu til drengskap-
ar síns, var ekkert þeim létt-
ara en að skipa þessari vold-
ugustu og vísindalegustu áróð-
ursþjóð veraldar burt með sín
tól. Og enginn maður hefur
enn komið fram, sem ekki tel-
ur sóma sinn að meiri. Mikil
blessun var það okkur, að við
skyldum aldrei hlusta á Jón
heitinn Dúason né lesa orð af
því þúsund og einu riti sem
hann skrifaði handa okkur um
dagana. Annars sætum við nú
uppi með Grænland allt og
vísast hálfan vesturheim.
Þrátt fyrir allar sínar und-
arlegu kenjar, eru íslending-
ar mikil hamingjuþjóð. Við
eigum rýmra um hvern mann
en nokkurt annað land í álf-
unni, eigum tungu sem er slíkt
fágæti, að menn brjótast alla
leið austan úr Asíá og ofan af
Grænlandsjöklum til þess að
nema hana, eigum bókmennt-
ir, klassískar og nýjar, sem
sumir menn útlendir vildu
borga fyrir hár og skegg að
mega lesa óbrjálaðar; okkur
helzt betur á eiginkonum en
öðrum þjóðum norrænum og
gengur auðveldlegar að gilja
aðrar; við sitjum í hnattleik-
húsi nýrra og stórbrotinna
jarðmyndana, eigum veður
sem sæma hetjum, og haf sem
engum hefur enn í alvöru
dottið í hug að nýta til auðs.
Og við eigum þetta eðli, jafnt
einstaklingur sem þjóð, að
vilja ráða okkur sjálfir. En
samt eru ráðamenn að gauka
því að okkur, að þetta sé nú
eiginlega allt orðið hégómi og
kerlingabók, og mest þó þetta
með sjálfstæðið. Það var olræt
á dögum Nonna Sig. og Bald-
vins, segja þeir, en nú er kom-
inn nýr heimur, heimur efna-
hagsbandalaga, þar sem kall-
ar í auðhringunum geta nú
fyrst grætt á plebeijunum svo
um munar; heimur hernaðar-
bandalaga, þar sem maður get-
ur ekki verið þekktur fyrir
fólk sem vill heita eitthvað sér-
stakt og á ekki einu sinni
byssu; heimur stórbankastarf-
semi, þar sem talið er í svo
háum upphæðum, að maður
bókstaflega roðnar út af þess-
ari krónulús sem alltaf er
hvurt eð er að falla. Þetta allt
veldur manni svoddan per-
sónulegri hneisu, að það er
hreinlega ekki hægt að standa
í þessari sjálfstæðisbaráttu
lengur. Og til þess engum dylj-
ist hversu fyrirlitning þeirra
sé algjör, flytja þeir gjarnan
ræður þessar í Háskóla íslands
af því hann var stofnaður á
aldarafmæli og í þakklátri
minningarskuld við Jón Sig-
urðsson.
í rauninni er mönnum þess-
um ekki láandi. íslenzkt þjóð-
félag er svo furðulegt fyrir-
bæri, að enginn hefur enn til
þessa dags getað skýrt það út,
hvorki í tölum, að leiðum hag-
fræðilegrar díagnósu, analýsu
eða díalektík. Og það sem ekki
verður reiknað, það hlýtur að
vera hégilja og sjálfslygi. Fyr-
ir kemur að menntaður útlend-
ingur spyrji mann, hvernig
þessi hópur af mannfólki sem
ísland byggir og löngum var
talinn jafnfjölmennur íbúum
Istedgade hér í Höfn, geti
myndað sjálfstætt nútímaþjóð-
félag, með sérstæðri menningu,
skipa- og flugvélaflota, há-
skóla, blómlegum listum, ut-
anríkisþjónustu, vegakerfi um
eitt erfiðasta landslag álfunn-
ar, með þúsundum brúa yfir
erfiðari fallvötn en annars-
staðar þekkjast, með skóla-
kerfi um annes og afdali, með
meiri bókaútgáfu og tímarita
en annarsstaðar er til, og eigi
þó, þrátt fyrir þetta allt, meira
fyrir sig að leggja en siðuðum
mönnum þyki hóf á. Hvernig
í ósköpunum er þetta hægt,
spyrja þeir, þegar tífalt mann-
fleiri borgir, og það í frjósöm-
um aldingörðum álfunnar,
nánast hjara á menningarleg-
um sultarmörkum? Og það er
að játa, að þessu er alls engu
að svara. Ætli maður að út-
skýra það, gerir maður sig óð-
ar að fífli. En þó við getum
ekki útskýrt það eða sett það
upp í tölur og dálka, vitum við
samt innst inni hvaða afl þessu
veldur. Það er hin gróna, ís-
lenzka hugsjón um manngild-
ið, sjálfsvild einstaklingsins,
sem ætlar sér meira hlutverk
en aðrir menn um veröldina
og leggur harðar að sér til að
ná því marki. Það er sú sér-
vizka sem ég hef rakið hér að
framan, í kostum sínum og
löstum, það er karlinn Samúel
með Jesús sinn í stækkaðri og
þúsundfaldri mynd.
Á þessum fullveldisdegi
skulum við hér, Hafnarstúd-
entar eldri og yngri, sameinast
um að láta enga reiknimeist-
ara reikna frá okkur þessa sér-
vizku eða ræna, með hagfræði-
legum sjónhverfingum, okkur
því forna, lifandi afli, sem hef-
ur alið af sér það áttunda und-
ur veraldar sem íslenzkt þjóð-
frelsi er. Látum ekkert svipta
okkur því að skilja i hjartanu
Þormóð Kolbrúnarskáld, þar
sem hann situr með ör sína
og brotna öxi á Stiklastöðum,
feigur, og yrkir um hetju sína
og hugsjón.
☆
21