Samvinnan - 01.02.1968, Blaðsíða 32

þjóðasamskipta, að stærri og
máttugri ríki reyna að mynda
samstæðar heildir vinveittra
ríkja kringum sig, og það er
meðal annars gert með því að
móta smekk, hugsunarhátt og
öll viðhorf smáþjóðanna. Því
líkari innbyrðis sem hver ríkja-
heild er, þeim mun auðveld-
ara er við hana að fást, þeim
mun betur lætur hún að stjórn.
íslendingar eiga aðild að al-
þjóðasamtökum sem eru svo
sundurleit, að þeim getur ekki
stafað nein hætta af þeim, t.
d. Sameinuðu þjóðunum og
sérstofnunum þeirra. En í sam-
tökum einsog Atlantshafs-
bandalaginu ber okkur að vera
vel á verði, vegna þess að þau
mótast að verulegu leyti af
þeim aðilanum sem voldugast-
ur er, Bandaríkjunum, og ís-
land liggur á miðju áhrifa-
svæði hans. Þetta voldugasta
stórveldi heimsins ver árlega
gífurlegum fjárfúlgum til að
móta skoðanir og smekk þeirra
þjóða sem það nær til. í þessu
skyni beita bandarísk stjórn-
völd njósnum, mútum, kvik-
myndum, útvarpi, sjónvarpi og
öðrum áhrifasterkum áróðurs-
tækjum. í sjálfu sér er ekkert
óeðlilegt við þessa umfangs-
miklu og margháttuðu áróð-
ursstarfsemi. Hún er rekin í
góðum tilgangi — frá sjónar-
miði Bandaríkjamanna. Þeir
vilja vekja traust og aðdáun
annarra þjóða, því það á að
auðvelda þeim baráttuna við
þau öfl í heiminum sem þeir
vilja feig, þó þeim gleymist
einatt að mörg máttug öfl inn-
an sjálfra Bandaríkjanna
veikja mjög aðstöðu þeirra og
ónýta á margan hátt viðleitn-
ina útávið, fyrir nú utan hvað
áróður þeirra er oft klunna-
legur og beinlínis móðgandi
við sjálfstæð ríki, einsog marg-
oft hefur sannazt. Það sem er
ískyggilegast hérlendis er, að
menn virðast týna dómgreind-
inni gagnvart ofurmagni hins
vesturheimska áróðurs, jafnvel
þótt við þeim blasi staðreynd
einsog hið óhugnanlega fram-
ferði Bandaríkjamanna í Víet-
nam. Hér eiga íslenzkir stjórn-
málaleiðtogar ósmáan hlut að
máli — þeir hafa beinlínis
lagt sig fram um að stinga
þjóðina svefnþorni, fá hana
til að sofna á verðinum og
gleyma t. d. hörmulegum ör-
lögum Hawaii-búa, sem á ör-
fáum áratugum glötuðu bæði
tungu sinni og sérkennilegri
menningu og urðu bandarísk-
um áhrifum að bráð. Þeir hafa
reynt að telja henni trú um,
að bandaríski herinn væri hér
til að tryggja öryggi íslend-
inga, sem vitanlega er blekk-
ing, eða hafa menn gleymt
Pearl Harbour? Varnarliðið er
hér fyrst og fremst til að verja
Bandaríkin og tryggja öryggi
þeirra, ef til styrjaldar kemur.
Þetta vitum við allir sem starf-
að höfum að einingu vest-
rænna þjóða, og ég hef aldrei
litið á herstöðina hér öðru-
vísi en sem dýra fórn — svo
dýra að við erum löngu hættir
að hafa efni á henni, ef við
höfum þá nokkurntíma haft
það.
Viðhorfin í Evrópu og heim-
inum yfirleitt eru svo ger-
breytt frá því sem þau voru
fyrir 20 árum, að nú eru jafn-
vel menn einsog Eisenhower,
fyrsti yfirmaður herafla NATO
í Evrópu, farnir að halda því
fram að minnka beri herstyrk
bandalagsins um meira en
helming. Walter Lippmann,
einn helzti hvatamaður banda-
lagsins á sínum tíma og reynd-
asti sérfræðingur Bandaríkj-
anna um alþjóðamál, sagði í
lok síðasta árs:
„Hið raunverulega viðfangsefni
er því ekki varðveizla Atlantshafs-
bandalagsins sem stofnunar, held-
ur varðveizla samtakanna sjálfra.
Það er hin sanna nauðsyn. Að
mínu viti verður að játa, að stofn-
unin sjálf sé ekki framar heil-
brigð hernaðarstofnun, heldur
ákaflega kostnaðarsamar og hrör-
legar leifar. Henni má líkja við
höll, sem íbúarnir hafa yfirgefið
og engir nýir íbúar fáanlegir. Til-
gangslaust er aö halda áfram að
slá grasflatirnar og endurnýja
eina og eina brotna rúðu, ef eng-
inn vill framar búa í höllinni.
Vestrœnu samtökin er unnt að
varðveita og þau verður að varð-
veita og efla. Fyrir því verki er
ekki hœgt að trúa þeim stjórn-
málamönnum, sem geta ekki hugs-
að sér samtökin án hinnar ná-
kvœmu og margslungnu skrif-
stofustjórnar, sem komið var á
laggirnar á sinum tima. Þeir verða
að gera sér Ijóst, að stofnunin,
sem var einskonar viðbót en ekki
hluti hins upphaflega sáttmála —
en eigi að síður mjóg gagnleg á
sinni tíð — er ekki neitt eilífðar-
fyrirbœri. Fyrir þessu verða menn
að gera sér grein, vegna þess að
ágreiningurinn, sem upp rís í rúst-
unum og úr braki stofnunarinnar,
felur ekki í sér ógnun fyrir sam-
tökin sjálf.
Erjurnar snúast um rústir stofn-
unarinnar, sem verið er að yjir-
gefa. Þetta eru deilúr um fé og
hvar eigi að reisa byggingar. En
þrœtunum er það áskapað að úr
þeim verður ekki skorið, afþví for-
senda allrar stofnunarinnar er
ekki lengur fyrir hendi, en for-
sendan var sú að stofnunin var á
sínum tíma lífsnauðsynleg friði
og öryggi aðildarríkjanna."
Lippmann bendir á að Asíu-
stefna Johnsons Bandaríkja-
forseta hafi grafið undan
NATO, og sömuleiðis afstaða
Frakka sem gert hafi herafla
bandalagsins nálega óvirkan,
ef til ófriðar kæmi. Við þetta
vildi ég bæta atburðum sem
gerðust eftir að Lippmann
samdi grein sína, nefnilega
fasistabyltingunni í Grikk-
landi, sem í mínum augum var
rothögg á bandalagið og nú-
verandi stefnu Bandaríkjanna
í alþjóðamálum. í Grikklandi
gerðist það, að herafli, sem
bandalagið og þá fyrst og
fremst Bandaríkjamenn hafa
átt langstærstan þátt í að efla,
þjálfa, móta og vígbúa, svipti
þjóð sína frelsi með leyndum
og ljósum stuðningi banda-
rísku leyniþjónustunnar og
gerði þannig yfirlýst markmið
bandalagsins að hjómi og hé-
góma í sjálfu föðurlandi lýð-
ræðishugsjónarinnar. Valda-
ránið í Grikklandi tók af öll
tvímæli um það, að Atlants-
hafsbandalagið er ekki þeim
vanda vaxið að verja lýðræði
í Evrópu og er þannig mátt-
laust orðið í öllum hugsjóna-
legum átökum við kommúnis-
mann.
Þeir sem aldrei trúðu á hlut-
verk bandalagsins né tóku það
alvarlega láta sér þessa þróun
vitanlega í léttu rúmi liggja, en
við hinir sem bundum við það
einhverjar vonir höfum verið
sárlega sviknir, ekki aðeins í
Grikklandi, Portúgal, Víetnam,
heldur fyrst og fremst hér
heima á íslandi þar sem við
höfum verið hafðir að ginn-
ingarfíflum allan þann tíma
sem við þrjóskuðumst við að
tengja saman atferli Banda-
ríkjamanna á íslandi frá því
þeir lögðu fyrst fram beiðni
um afnot íslands til 99 ára
haustið 1945 þartil þeir sviku
loforð sín í sjónvarpsmálinu
haustið 1967.
En þjóðin hefur verið að
rumska, og hvergi kemur það
kannski skýrar fram en hjá
íslenzkum rithöfundum. Má
segja að fyrirferð bandaríska
setuliðsins í bókmenntum okk-
ar sé orðin með ólíkindum.
Herinn er snar þáttur í nálega
öllum umtalsverðum skáld-
verkum á síðustu árum — og
raunar mörgum fleiri. Þetta
talar sínu máli um, hve brýnt
er orðið vandamál hersetunn-
ar og hvílik nauðsyn það er
„íslendingar gœtu ekki farið frjálsir ferða sinna á þessum slóðum, þeir þyrftu leyji útlendinga til umferð-
ar um sitt eigið land.“ (Gunnar Thoroddsen). íslenzkur og bandarískur lögregluvörður við hlið Kefla-
víkurflugvallar.
28