Samvinnan - 01.02.1968, Blaðsíða 33

DR. GYLFI Þ. GÍSLASON:
ÍSLAND OG
VIDSKIPTABANDALÖGIN
Framsöguræða á umræðufundi Stúdentafélags Háskólans
orðin að binda enda á það
smánarástand sem viðgengizt
hefur alltof lengi.
Mér skilst að við eigum fyr-
ir höndum afdrifaríkar ákvarð-
anir á næstu árum í sambandi
við afstöðuna til markaðs-
bandalaga i Evrópu. Verði
frammistaða íslenzkra ráða-
manna eitthvað í líkingu við
það sem hún hefur verið í her-
stöðvamálinu og samskiptun-
um við Bandaríkjamenn, er
sannarlega ástæða til að ör-
vænta um framtíðarhag ís-
lendinga.
í stórmerkri bók sinni um
valdahrokann, The Arrogance
of Power, ræðir William Ful-
bright meðal annars um sjálfs-
virðingu smáþjóða og bendir
á tvö athyglisverð dæmi úr
Vesturheimi því til sönnunar,
að metnaður og sj álfsvirðing
sé hverri þjóð miklu verðmæt-
ari en gull og grænir skógar.
Hann spyr hversvegna Kúbu-
menn dái Castro og byltingu
hans, þráttfyrir harðstjórn og
mjög erfið lífskjör, og svarar
því til, að þjóðarstoltið og
sjálfsvirðingin sem byltingin
vakti séu meginorsakirnar. Eft-
ir að Kúba hafi verið efna-
hagsleg nýlenda Bandaríkj-
anna í sex áratugi, séu Kúbu-
menn ákaflega hreyknir af
Castro fyrir að bjóða Banda-
ríkjamönnum byrgin, þrátt-
fyrir efnahagslegar hrakfarir
og alvarlegan skort á mörgum
nauðsynjavörum. Fulbright
tendir einnig á byltinguna í
Maxíkó, sem hófst 1910, minn-
ir á tvær innrásir Bandaríkja-
manna í landið meðan á henni
stóð, sem vöktu megna andúð
Mexíkana, en síðar sömdu rík-
in um ágreiningsefni sín. Nú er
Mexíkó á öndverðum meiði við
Bandaríkin í veigamiklum mál-
um, t. d. varðandi innrásina
í Dóminíska lýðveldið og brott-
rekstur Kúbu úr samtökum
Ameríkuríkja, enda hefur
Mexíkó stjórnmálasamband við
Kúbu og heldur uppi föstum
flugferðum milli Havana og
Mexíkóborgar. Eftir að Ful-
bright hefur gefið þessar upp-
lýsingar segir hann: „Mexíkó
er líka í meira vinfengi við
Bandaríkin en flest ríki róm-
önsku Ameríku, og ég held það
sé ekki þráttfyrir sjálfstæða
afstöðu Mexíkana, heldur
vegna hennar. . . . Samskipti
þessara tveggja ríkja einkenn-
ast af gagnkvæmri virðingu og
sjálfsvirðingu."
Með fyrra dæminu vildi ég
leggja áherzlu á mikilvægi
heilbrigðs þjóðarmetnaðar og
sjálfsvirðingar fyrir þegna
hvers lands, en seinna dæmið
á að undirstrika þá alkunnu
og algildu reglu, að þjóð sem
sýnir öðrum þjóðum reisn og
festu uppsker virðingu þeirra
og traust, en þjóð sem liggur
flöt fyrir annarri ávinnur sér
ekkert nema fyrirlitningu
hennar og allra þjóða annarra.
Það er því fjarri öllum sanni
að undirlægjuháttur íslend-
inga gagnvart Bandaríkja-
mönnum sé vináttuvottur og
hollustu. „Vinur er sá er til
vamms segir“. Og ég þykist
viss um að við uppskerum ekk-
ert nema fyrirlitningu heil-
brigðra Bandaríkjamanna fyr-
ir frammistöðu okkar í her-
stöðvamálinu og þá ekki sízt
viðkvæmasta þætti þess, sjón-
varpsmálinu.
Góðir íslendingar. Fyrsti
desember er minningadagur, og
á slíkum dögum er hollt að
gera hreint fyrir sínum dyrum,
taka viðhorf og sannfæringar
til endurskoðunar og endur-
mats, hugsa málin uppá nýtt.
í heimi sem breytist eins ört
og heimur samtímans er fátt
viðsjárverðara en að hugsa í
gömlum glósum og steinrunn-
um hugmyndum. Hver áratug-
ur breytir heiminum til þeirra
muna, að hann er nálega ó-
þekkjanlegur. Ef við lítum tíu
ár aftur í tímann, eigum við
áreiðanlega erfitt með að gera
okkur rétta grein fyrir þeim
stórkostlegu umskiptum sem
orðið hafa á öllum aðstæðum
og viðhorfum í alþjóðamálum.
Samt má segja að íslendingar
láti einsog ekkert verulegt hafi
gerzt síðan 1951 — hér örlar
sárasjaldan á nýrri hugmynd
hjá ráðamönnum, hvorki í ut-
anríkis- né innanríkismálum.
Þetta má ekki lengur svo til
ganga.
Á þessum degi heimtum við
fyrst og fremst skýr svör við
þeirri spurningu, hvenær hinn
erlendi herafli hverfi af landi
brott. Fáist ekki skýr og und-
anbragðalaus svör við því,
held ég okkur væri sæmst að
reyna að gleyma bæði 1. des-
ember og 17. júní, því þá er
það sýnilega 10. maí sem telst
vera örlagadagur íslenzku
þjóðarinnar.
Að endingu þessi orð Will-
iams Fulbrights: „Að gagnrýna
þjóð sína er að gera henni
greiða og slá henni gullhamra.
Það er greiði vegna þess að það
kynni að örva hana til að gera
betur en hún gerir; það eru
gullhamrar vegna þess að það
er til vitnis um þá trú, að
þjóðin geti gert betur en hún
gerir.“ s-a-m
Evrópa á sér langa og við-
burðaríka sögu að baki. Að
fornu og nýju hefur saga
Evrópuþjóða verið mörkuð
blóðsúthellingum, borgara-
styrjöldum og ófriði milli
þjóða. Þess vegna er það
óblandið ánægjuefni, að á þeim
rúmlega tveim áratugum, sem
liðnir eru, síðan lauk mesta
hildarleik í sögu Evrópu og
alls heimsins, skuli hafa verið
stigin fleiri og stærri spor til
aukinnar samvinnu milli ríkja
í Evrópu en nokkru sinni fyrr.
Upphaf þessarar auknu
Evrópusamvinnu var stofn-
un Efnahagssamvinnustofnun-
ar Evrópu árið 1948. Megintil-
gangur þeirra samtaka var að
stuðla að efnahagsendurreisn
Evrópu eftir eyðileggingu
styrjaldarinnar. Bandaríkja-
menn áttu frumkvæði að þess-
um samtökum og veittu
Evrópuþjóðunum stórfellda
efnahagsaðstoð, Marshall-að-
stoðina svonefndu, til end-
urreisnarstarfsins. Jafnframt
beitti Efnahagssamvinnustofn-
unin sér fyrir því, að endur-
reisnarstarfið færi fram á
grundvelli síaukins viðskipta-
frelsis og frjálsari gjaldeyris-
viðskipta, þar sem það var
eitt meginmarkmið hennar að
afnema hvers konar höft á
viðskiptum og koma á fót
marghliða greiðslukerfi. Þessi
starfsemi Efnahagssamvinnu-
stofnunarinnar bar mikinn og
góðan árangur þegar á fyrri
hluta áratugsins 1950—1960.
Skömmu eftir lok styrjald-
arinnar hafði einnig verið
gerður allsherjar samningur
um lækkun tolla, hið svo-
nefnda Almenna samkomulag
um tolla og viðskipti eða
GATT. Viðleitni til að ná mikl-
um og almennum tollalækkun-
um samkvæmt þessu sam-
komulagi bar þó ekki mikinn
árangur. Hins vegar kom sam-
komulagið í veg fyrir tolla-
styrjaldir, og verulegur árang-
ur náðist á þessu ári í lækk-
uðum tollum á iðnaðarvörum
við lok margra ára viðræðna
innan GATT, viðræðna sem
nefndar hafa verið Kennedy-
viðræðurnar.
Þeirri skoðun óx smám sam-
an fylgi á árunum eftir styrj-
öldina, að enn nánara sam-
starf Evrópuríkja í viðskipta-
og efnahagsmálum en komið
hafði verið á fót með Efna-
hagssamvinnustofnun Evrópu
væri nauðsynlegt til þess að
efla efnahagsþróun álfunnar
og stjórnmálaeiningu. Án
slíkrar samvinnu gætu Evrópu-
ríkin ekki keppt á efnahags-
sviðinu við stórveldin tvö,
Bandaríkin og Sovétríkin, og
þá ekki heldur varðveitt stjórn-
málaáhrif sín á gang heims-
mála. Evrópuþjóðunum bæri
því að stofna til æ nánari sam-
vinnu eða dragast ella æ meira
aftur úr.
Fyrsta raunhæfa niðurstaða
þessarar stefnu var sú, að rík-
in sex, sem nú mynda Efna-
hagsbandalag Evrópu, komu
sér saman um stofnun Kol- og
stálbandalags Evrópu, er tók
til starfa 1952, en með því var
komið á fót sameiginlegum
markaði fyrir kol og stál inn-
an þessara ríkja. Árið 1955
efndu þessi ríki til ráðstefnu í
Messina á Ítalíu, og var þá
tekin ákvörðun um að halda
áfram á sömu braut og stofna
til víðtæks efnahagsbandalags,
er hafa skyldi að uppistöðu
sameiginlegan markað fyrir öll
viðskipti landanna. Bretar
tóku í fyrstu þátt í viðræðun-
um um þessa nýju og stór-
auknu efnahagssamvinnu, en
hættu þeirri þátttöku í árslok
1955. Sexveldin héldu hins veg-
ar samningum sínum áfram og
náðu samkomulagi rúmlega
ári síðar. í marz 1957 var und-
irritaður í Róm samningur
milli Frakklands, ítalíu, Þýzka-
lands, Belgíu, Hollands og
Lúxemborgar um stofnun Efna-
hagsbandalags Evrópu, og tók
bandalagið til starfa 1. janúar
1958.
Rómarsamningurinn
Kjarni þessa samnings er, að
í aðildarríkjunum er komið á
fót sameiginlegum vörumark-
aði. Á 12—15 árum skyldi kom-
ið á algeru tollabandalagi að-
ildarríkjanna. Þetta þýddi, að
fella skyldi niður alla tolla og