Samvinnan - 01.02.1968, Page 62

sögn, sem þó var jafnrík nauðsyn á því
sviði og stafrófið fyrir þann sem vildi
verða læs. Hver einstaklingur hefir því
orðið að treysta á dómgreind sjálfs sín
eða vina sinna, þegar val hans fór fram
við þennan algjöra skort á þroskuðu list-
mati. Margur leysir jafnvel vandann með
því að kaupa mynd í hæfilegri stærð á
hina ýmsu veggi og þá í samræmi við
lit veggjarins og lit áklæðisins á hús-
gögnunum og jafnvel lit gólfteppisins.
Ágætt dæmi um rangan skilning á
málverkum eru húsgagnaverzlanir, sem
hafa tekið eftir þessu og ýtt undir það.
Eigendur þeirra hafa veitt því athygli,
að óhlutlæg málverk fara oft vel við ný-
móðins húsgögn og eru auk þess vænleg
til að lífga upp húsakynni verzlana
þeirra. Þeir hafa því margir fengið lán-
aðar myndir hjá málurum til að prýða
með verzlanir sínar, og sömu málverkin
hanga svo e. t. v. uppi árum saman.
Þeir eru fyrst og fremst að þjóna fyrir-
tæki sínu en ekki málaranum, því að gott
málverk ristir miklu dýpra en að vera
hentugt augnagaman og tónn í sinfóníu
smekklegrar innréttingar. Er hér um það
að ræða að myndlistin er tekin í þjónustu
iðnaðarvarnings og fær þá oft ósjálfrátt
svip af iðnaði og er því um neikvæða af-
stöðu til málverksins að ræða. En hafi
húsgagnaverzlun sýningar á verkum
listamanna eða ef verzlunin á þessi verk,
snýst dæmið við. En svo lengi sem mál-
verkin þjóna hlutunum sem til sýnis eru
sem upplífgandi bakgrunnur þjóna þau
húsgögnunum, og eru þá neikvæð aug-
lýsing fyrir málarann. Málarinn verður
að eiga til reisn og ekki lána myndir
sínar ókeypis sem auglýsingu fyrir ann-
arra vöru, því kaupmaðurinn er fyrst og
fremst að auglýsa eigin vörur. Ef kaup-
maður vill fá verk listamanns, getur
hann borgað verkið eða fengið það lánað
fyrir ákveðna þóknun. Stritandi lista-
mönnum ber engin skylda til að auglýsa
vörur annarra. Sannur listunnandi kaup-
ir málverk, sem honum fellur í geð, vegna
þess einfaldlega að hann vill eignast það
án tillits til hvort það kunni að fara vel
í híbýlum hans. Alltaf má koma hlut-
unum svo fyrir, að gott málverk njóti
sín, t. d. með því að skipta um lit á vegg,
setja teppi á sófann ef litur hans trufl-
ar. Umhverfið á að þjóna góðu málverki
en ekki öfugt. Gildi málverks ákvarðast
ekki af umhverfi þess eða hlutunum í
kringum það. Hin merkilega sýning á
málverkum Þórarins B. Þorlákssonar í
Listasafni íslands sýndi fram á, að ís-
lendingar hafa lítið kunnað að fara með
málverk til þessa eða meta þau að verð-
leikum, því ásigkomulag margra mál-
verkanna var merkilega bágborið. Sum
málverkanna höfðu fengið fleiri en eitt
gat um dagana, og stór rifa á einu mál-
verkanna var límd saman með hefti-
plástri!
Það er oft vonleysislega erfitt verk að
útskýra fyrir fólki í hverju gildi málverka
er fólgið — að frjótt og auðugt hug-
myndaflug, sköpunarkraftur og næm
tilfinning fyrir eðli forma, lita og lína
hefir óendanlega miklu meira að segja
en snotur eftirlíking — að t. d. gömlu
meistararnir notuðu sjónhverfingar í
málverkum sínum og því sé ekki um
algjöran natúralisma að ræða, að alla
fyrrgreinda kosti megi finna í verkum
þeirra og að þar felist það, sem gefur
verkum þeirra gildi, en ekki í frásögninni.
Lægsta stig mats á gildi mynda er óefað
viðmiðun við það, í hve miklum mæli
hluturinn líkist fyrirmyndinni á yfirborð-
inu, án þess að taka tillit til annarra eðl-
iskosta myndarinnar. Næmur nemandi í
myndlistarskóla og opinn fyrir hlutun-
um uppgötvar þetta fljótlega af sjálfu
sér, og sama er að segja um fólk sem
kynnir sér hlutina opnum augum. Það
þarf ekki síður að kenna fólki að horfa
á myndir en að synda eða eitthvað hlið-
Trérista eftir Jens Kristleifsson.
stætt. Fólk horfir á svo margt í kringum
sig, en sér ekki. Það er námsgrein út af
fyrir sig að kenna fólki að sjá hlutina í
kringum sig, uppgötva þá og þjálfa form-
kennd sína. Alltof margir ganga í gegn-
um lífið með heilbrigð skilningarvit án
þess að kunna að notfæra sér þau; er
þá jafnvel betra að vera án einhvers
þeirra og halda vöku fyrir því sem lifir
og hrærist í kringum þá.
Ég get ekki stillt mig um að vitna í
Goethe um þennan merkilega hlut, aug-
að; að vísu er tilvitnunin á sænsku, en
svo auðveldri og blæfagurri að ég tel
óþarft að snúa henni á íslenzku:
„Ögat er Ifusets sista högsta resultat i den
organiska kroppen. Ögat som skapelse av
Ifuset utrattar allt som Ifuset sjdlvt kan
utratta. Ljuset överlamnar det syhbara till
ögat, ögat överlamnar det till hela manniskan.
Örat er stumt, munnen döv, men ögat
förnimmer och talar. Dari speglar sig vdrlden
utifrán, manniskan inifrán. Dets inres helhet
fullándas genom ögat.“
Tregða íslenzkra myndlistarmanna til
að vinna heilshugar að félagsmálum,
nema það sé þeim persónulega í hag, er
athyglisvert fyrirbæri. En þegar í valda-
stöðu er komið reynast þeir aftur á móti
fastir fyrir. Sá hópur sem til valda kemst
sér einungis sína menn og gengur jafn-
vel í veg fyrir stéttarbræður sina af öðru
sauðahúsi. En missi hópurinn völd, er
félagshyggjan horfin og harðvítug and-
staða vakin gegn þeim er við taka. Þessi
staðreynd um félagsmál er uggvænleg
og andstæð á torsóttri leið leitandi lista-
manna, sem helzt vænta fótfestu innan
sinna vébanda. Ekki verður um það villzt,
að hcpur um þá eldri hefur haslað sér
völlinn og ber að meta rétt styrk þeirra
og stöðu, en innilokun á sviði lista fær
aldrei staðizt. Þegar þessir virðulegu
Ustamenn láta hafa eitthvað eftir sér
um sumt af hinu nýjasta í málaralist,
68