Samvinnan - 01.02.1968, Qupperneq 67

greinir. Hví skyldum við ekki geta eign-
azt nafntogaðan myndlistarskóla, sem
væri lyftistöng allri myndlistarmenn-
ingu í landinu?
Myndlist í strjálbýlinu
Löngu áður en nokkuð er ráðið um
framkvæmdir varðandi Listasafn íslands,
er komið fram frumvarp á Alþingi um
listasöfn úti á landsbyggðinni. Er það
harla torskilið að þingmenn skuli ekki
sameinast um að ýta við framkvæmdum
varðandi aðalsafnið áður en slík frum-
vörp koma fram. Er því likast sem það
sé orðin nokkurskonar íþrótt að semja
frumvörp um listir, sem eru svo jafn-
harðan felld eða samþykkt í eilífðar-
nefndir. Sú nýjung er nú komin fram
erlendis að framleiða sérstaka tegund
bíla, sem flytja listaverk á öruggan hátt
á milli staða. Þarf einungis að stinga
listaverkunum umbúðalaust inn í bíl-
inn. Allt erfiði í sambandi við innpökk-
un, sem bæði er dýr og mjög vandasöm,
er úr sögunni; aðeins þarf að skorða
myndirnar á réttan hátt. Væri ekki
hagkvæmara að leggja lítinn pening í
einn slíkan bíl, sem flytti verk á milli
staða innanlands, sífellt ný og ný verk,
og sýna verkin í hinum veglegu félags-
heimilum, heldur en að fara að hrófla
upp söfnum víðsvegar. Að sjálfsögðu eiga
landsmenn allir jafnar kröfur á að kynn-
ast góðri list, það er hafið yfir allar
deilur, en ekki er sama hvernig að því
er staðið.
Varðandi almenna listfræðslu og vegna
einangrunar væri athugandi að gefa
þeim, sem skrifa um list, kost á því að
viða að sér greinum um sýningar, söfn
og merkilega áfanga á sviði lista í heim-
inum í líkum mæli og starfsbræður
þeirra ytra gera, en þeir eru óspart
sendir á listaþing um alla Evrópu og
víðar. En vegalengdir eru meiri fyrir
okkur og því dýrara fyrir blöðin hér að
kosta slíkar ferðir jafnframt því að þau
hafa úr minna að spila en erlend stór-
blöð. Hér gætu flugfélögin e. t. v. komið
til móts við blöðin, auk þess sem aðrar
leiðir mætti finna. Hefi ég tekið eftir
að greinar um stór myndlistarþing eru
vel þegnar sem blaðalesmál og þykja
jafnan fróðlegar. Listsýning í sambandi
við heimssýninguna í Montreal var t. d.
stórmerkileg, og er leitt að enginn skyldi
gera þeirri sýningu þau skil sem íslenzk-
ir blaðalesendur hefðu átt skilið. Einmitt
slíkar sýningar á verkum, sem eru ann-
ars dreifð um alla jarðkringluna, hafa
ómetanlegt gildi. íslenzka deildin hlaut
ekki heldur þann skilning heima fyrir
sem hún verðskuldaði. Blöðin hömpuðu
um of ummælum ómenntaðs fólks, sem
ekki skildi og ekki vildi skilja, en sóttu
ekki álit til þeirra er víðari yfirsýn hafa.
Rithöfundar og myndlist
Það er ekki ótítt að rithöfundar
skrifi um myndlist, en sjaldnar að mynd-
listarmenn skrifi um rithöfunda. Marg-
ir myndlistarmenn eru þó vel penna-
færir, enda margir þeirra vel menntaðir,
hafa víða komið og mikið þurft að sækja
í sinn mal. Sumir eru einnig ágætlega
lesnir þótt þeir raupi ekki af bókmennt-
um, og þeir fella sig ekki við bókmennta-
lega frásögn í myndlist. Sumir okkar
beztu rithöfunda hafa framið afleit
glappaskot þegar þeir hugðust skilgreina
myndiist, þó þeir viðurkenndu seinna
villu sína — við getum tekið sem dæmi
velskrifaðan kafla í Alþýðubók Laxness,
en það voru ungæðisskrif sem Laxness
var nógu stór til að endurskoða síðar
meir.
Bók kom út fyrir nokkrum árum, sem
nefndist Steinar og sterkir litir, en það
voru viðtöl við 16 málara. Sú bók var
ágæt kennslubók um það, hvernig ekki
eigi að skrifa um málara, með örfáum
undantekningum. Stundum var líkast
því sem rithöfundarnir væru að kaffæra
myndlistina i stíltilraunum sínum og
sjálfskennd. í stað þess að sökkva sér
niður í líf málarans og tilveru og vera
hlutlausir að baki — hagnýta sér sér-
staka framsögu og frásagnarhátt sögu-
mannsins sem er fyrsta boðorð góðra rit-
höfunda — fylltu þeir bókina af skáld-
legum þvættingi sem kom málurunum og
list þeirra litið við. Þá er hástemmd lýs-
ing rithöfunda á snilld og getu sumra
listamanna hrein óskhyggja og hefir öf-
ugar verkanir við það sem ætlazt var til.
Rithöfundur sem skrifar bók um verk og
ævi myndlistarmanns á fyrst og fremst
að halda sig við efnið, koma niður úr
skýjunum og kyngja sem mest eigin
sjálfi.
Þá virðast ýmsir rithöfundar ekki sjá
nógu mikla ádeilu í verkum myndlistar-
manna; þeir sakna þar fyrst og fremst
bókmenntanna. Þeir virðast ekki skilja,
að nýtt tjáningarform er í sjálfu sér
fyrir listamanninn bylting sem snert-
ir hann og umhverfið. Það þarf aftur á
móti ekki að koma myndlistinni neitt við
þó að einhverjir teikni og máli ádeilu
á stríðsrekstur eða borgaralegar dyggð-
ir, ekki svo lengi sem hlutirnir eru utan
listræns búnings. Þá finnst rithöfundum
vegur okkar listmálara svo greiðfær og
láta það gjarnan berast, að það sé
kannski eina listgreinin sem unnt sé að
hafa framfærslu af hér á landi. Mættu
þeir kynna sér þessi mál betur, einkum
útgjöld listmálarans, sem hefur aflað
sér sæmilegra vinnuskilyrða í leiguhús-
næði eftir kannski margra ára vinnu-
stofuhrak; það þarf vissulega góða sölu
til að standa straum af því. Rithöfund-
ar þurfa einungis ritblý og blað við
vinnu sína, en við málarar þurfum auk
vinnustofu liti, léreft og hverskonar
hjálpartæki önnur. Ég segi annars bar-
lómi og þeirri smáborgaralegu áráttu
listamanna að slá sig til riddara á kostn-
að annarra listgreina stríð á hendur.
Listamannalaun
Listamannalaun í núverandi búningi
eru sennilega séríslenzkt fyrirbæri, því
þetta eru skattskyld laun, en ekki styrk-
ur, og raunar oft vandséð hvað verið er
að launa. Löngu er kominn tími til að
aðgreina skapandi og túlkandi listir.
Menn virðast hækka á launastiganum
eftir aldri samtvæmt embættismanna-
reglunni, en ekxi eftir einhverjum sér-
stökum áföngum, sem þeir hafa náð. Ég
skil ekki af hverju ungur rithöfundur,
tónskáld eða málari, sem náð hefur ein-
hverjum sérstökum árangri, er ekki t. d.
launaður í hámarki það árið, svo að hann
geti betur búið sig undir enn stærri
áfanga.
Einnig væri athyglisvert að fregna,
eftir hvaða kerfi er farið, þegar ungir
málarar eru launaðir; sumir eru alltaf
á skrá, aðrir sjaldan eða aldrei. Það
leiða við þessar úthlutanir er vaninn, sá
vani að veita þessum laun, en hinum
ekki. Starfsstyrkir væru spor í rétta átt
og hagnýtasta lausnin, sem til greina
kemur — skattfrjálsir starfsstyrkir; það
er til lítils gagns að hafa góð vinnu-
skilyrði, en hinsvegar enga stund frjálsa
til að nýta þau vegna strits fyrir brauði.
Og sömuleiðis að hafa gnótt góðra hug-
mynda (rithöfundar, skáld), en verða að
hugsa um allt annað af sömu ástæðum.
Hús yfir myndlist
Hinn nýi Listamannaskáli á Miklatúni,
sem nú á að fara að koma upp, mun
ef rétt verður haldið á málum verða mik-
il lyftistöng myndlistum í landinu. Svo
vel mun væntanlega vandað til hans og
alls umhverfis, að almenningi sé það
nokkur viðburður að koma þangað.
Rekstur hans er ekki síður mikilvægt at-
riði, svo og veitingaskála er fylgir. Vænt-
anlega fer ekki svo, að hann verði leigð-
ur út fyrir hlutaveltur, bingóspil og búta-
sölur eða aðra hliðstæða starfsemi, sem
eyddi virðuleik staðarins og skálans um
leið, líkt og fór fyrir gamla skálanum.
Borgaryfirvöldin hafa sýnt lofsverðan
vilja til að koma þessum draumi mynd-
iistarmanna á rekspöl, og vonandi fer
sá áhugi vaxandi unz því marki er náð.
Þá væri verðugt hlutverk fyrir þjóðhátíð-
arnefnd að beita sér fyrir því, að Lista-
safn íslands verði risið af grunni fyrir
þjóðhátíðarárið 1974. Því víst er um það,
að fyrr en Listasafn íslands og Listasafn
Alþýðusambandsins verða komin upp
ásamt hinum nýja Listamannaskála,
hlýtur islenzk myndlist ekki þann sess og
virðingu á Norðurlöndum sem hún hefir
þegar unnið til.
Eftirmáli
Þessi grein er ekki rituð eftir pöntun,
heldur er hún safn hugleiðinga varðandi
þessi margslungnu mál og frekar síðbúin
framleiðsla. Ég rita hana ekki sem gagn-
rýnandi, heldur sem málari, kennari og
einstaklingur, er hugleiðir og gagnrýnir
fyrirbæri, sem hann hefur hrærzt í um
nokkurt skeið og oft rætt um við starfs-
bræður sína og aðra — og verið hvatt-
ur til að láta ekki liggja í þagnargildi.
Þennan þráð hefi ég nú tekið upp og
reynt að vinna úr honum til glöggvunar
fyrir þann sem les.
Bragi Ásgeirsson.
63