Samvinnan - 01.02.1968, Blaðsíða 69

landsvísa, sem þó er hnökraminni, bein-
skeyttari, hófsamari og raunhæfari. Mér
þykir það mest vert um þessa sögu, að
þar flytur ungur höfundur tímabæra við-
vörun með listrænum hætti og sterkri
þj óðernisvitund.
Loks langar mig til að nefna Kviður
af Gotum og Húnum í heimanfylgd Jóns
Helgasonar, prófessors. Sú heimanfylgd
lyftir þessari bók yfir venjulega forn-
kvæðaútgáfu með vísnaskýringum. Skáld-
skaparsýn og gerðarþokki í máli gerir
þetta verka að stórfögrum bókmenntum
í allri hógværð sinni. Þessi bók Jóns varð
mér dæmi um það, hvernig hinir beztu
vísindamenn geta opnað öðrum mönn-
um, ólærðum í þessum fræðum, fornan
heim sagna og kvæða með lykli skáld-
skapar og málsnilli.
EIRÍKUR HREINN
FINNBOGASON
(VÍSIR):
Þessi greinargerð mín er ekki fyrst af
öllu yfirlýsing um það, hverjar ég telji
vera fimm beztu bækur ársins 1967, og
vil ég leiða hjá mér að kveða upp slíkan
dóm. Aftur á móti hafa þær bækur, sem
ég tel hér á eftir, orðið mér einna minn-
isstæðastar og vakið mér mesta ánægju
af bókum síðasta árs vegna athyglisverðs
innihalds og ágætra vinnubragða höf-
undanna. Röð bókanna er ekki tákn-
ræn á nokkurn hátt, og kem ég mér
þannig undan að gera upp á milli þeirra
bóka, sem ég nefni.
Márus á Valshamri og meistari Jón
eftir Guðmund Gíslason Hagalín. Þetta
er bæði vel ritað og heilsteypt verk með
frábærum persónu- og þjóðháttalýsing-
um frá liðnum tíma. Auk þess að vera
listrænn skáldskapur vekur bókin til um-
hugsunar um trúarlíf og trúarhugmynd-
ir íslenzkrar alþýðu og þann þátt, sem
meistari Jón og postilla hans hefur átt í
því að mynda þær og móta. Ritar höf-
undur um þetta bæði af glöggskyggni
og mikilli þekkingu.
Þjófur í paradís eftir Indriða G. Þor-
steinsson. Styrkur þessarar bókar liggur
fyrst af öllu í því, hversu vel hún er
rituð, hinum viðfelldna, persónulega stíl
og stuttorðum og markvissum persónu-
lýsingum. Bókin er furðulega áleitin eftir
lesturinn, og því meira sem um hana er
hugsað, þeim mun áleitnari verða ýmsar
spurningar, sem höfundurinn hefði ef til
vill ekki átt að láta ósvarað í bókinni.
Ástir samlyndra hjóna eftir Guðberg
Bergsson. Þessir tólf þættir einkennast
öðru fremur af hinu nístandi, skarpsýna
auga höfundar fyrir ýmsum lítt aðlað-
andi veilum í mannlífi nútímans. Höf-
undurinn hefur magnaða stílgáfu og er
bæði miskunnarlaus og hæðinn. Bókin
er ófögur eins og þau lífssvið eru, sem
hún fjallar um.
Landshornamenn eftir Guðmund Daní-
elsson. Ágætlega rituð bók, bráðskemmti-
leg og full af lífi og léttri kímni. Snjallar
lýsingar á staðháttum, ferðalögum og
fólki.
Kviður af Gotum og Húnum með skýr-
ingum eftir Jón Helgason. Afar merkt
tillag til íslenzkrar bókmenntasögu, frá-
bær meðferð á flóknu og örðugu efni
og allt svo skýrt og skilmerkilega fram
sett, að bókin er fulllæsileg hverjum sem
er, jafnvel þótt hann viti lítið áður um
það efni sem fjallað er um.
ERLENDUR JÓNSSON
(MORGUNBLAÐIÐ):
„Allar bækur eru bæði góðar og vond-
ar eða vondar og góðar,“ sagði Þórberg-
ur.
Góð bók kann að vera lítt merkileg.
Vond bók kann á hinn bóginn að vera
merkileg. Bækurnar eru eins og and-
litin. Sum eru slétt og felld og sviplaus.
Önnur eru slétt og felld, en samt svip-
mikil. Enn önnur eru stórskorin, ófríð,
ljót, og þó eftirminnileg, jafnvel geðfelld.
Á síðastliðnu ári komu út margar góð-
ar bækur, einnig margar vondar bækur.
Hins vegar komu út fáar bækur, sem
talizt geta merkilegar. Og þær, sem telj- •
ast munu merkilegar, munu fráleitt telj-
ast í öllum skilningi góðar.
Þegar ég nú dreg út úr hillunum fimm
bækur úr safni ársins, sem leið, byrja
ég á Guðbergi: Ástum samlyndra hjóna.
Guðbergur er gæddur auga, sem allt
sér. Það er líka manntak að kasta hrá-
blautum hanzka framan í hræsnara-
skarann — þá sem sí og æ reyna að
bæla sérhvern hlut niður í hægindi sinna
rósrauðu blekkinga og telja sér og öðrum
trú um, að svínaríið í mannlífinu sé ekki
til, alla götu meðan því sé ekki flíkað á
prenti. Guðbergur sendir þeim þá sneið,
sem þeir hafa gott af að kyngja.
Á kreppukynslóðinni — höfundunum
sem hæst bar í kreppunni — er ég orðinn
leiður, held ég, þvi þeir hafa ekkert lært
og engu gleymt. Samt eru þessir fyrr-
verandi alþýðusinnar orðnir dragfínir
hrokagikkir og sýnist nú vera mest í
mun, að aðrir menn virði þá eins og væru
þeir löngu dauð þjóðskáld, jarðsett í
þjóðargrafreit.
Undantekningar eru þó. Hagalín stend-
ur t. d. enn á hinum stríðandi vettvangi,
kominn að sjötugu. Fyrir jólin sendi
hann frá sér eina af sínum hressilegustu
skáldsögum, Márus á Valshamri. Ekki
aðeins hefur Hagalín lagt í þá bók langa
reynslu sína. Hann hefur líka stillt í hóf
kappi sínu, sem stundum þótti um of.
Árið í fyrra var skáldsagnaár. Á sviði
íslenzkrar ljóðlistar gerðust snöggtum
færri stórmerki. Þó komu út fáeinar
ljóðabækur, sem ávinningur var að. Það
er t. d. mál manna, að Jóhanni Hjálm-
arssyni hafi ekki í annan tíma tekizt bet-
ur upp en með bók sinni, Ný lauf, nýtt
myrkur. Ég fellst á það.
Þá eru þýddu skáldverkin. Hvað skal
segja? Ég held ég kjósi mér Goðsögu
Seferis, sem Sigurður A. þýddi úr grísku.
Fábreýtt málakunnátta hefur hingað til
háð íslenzkum þýðendum. Ljóð, sem þýdd
eru. beint úr grísku, eru því viðburður.
Útgáfan er þar að auki aðgengileg.
Meðal annarra bóka ársins, þeirra sem
ekki teljast til skáldverka, skipa ég Vík-
ingunum fremst. Það eru engir smámun-
ir, þekkingin og vinnan, sem liggur að
baki því verki. Það er undirstöðurit.
ÓLAFUR JÓNSSON
(ALÞÝÐUBLAÐIÐ):
Fimm „beztu bækurnar“ árið 1967? Æi,
ég veit það ekki. Engin bók er öll góð,
og engin bók er öll vond; allar bækur
eru bæði góðar og vondar. Þó eru sum-
ar bækur að vísu betri en aðrar. Af skáld-
skap í lausu máli hafði ég mest gaman
af „tólf tengdum atriðum“ Guðbergs
Bergssonar, Ástum samlyndra hjóna,
sem mér virðist halda djarfmannlega
áfram þeirri „formbyltingu“ skáldsög-
unnar sem Guðbergur hóf einn síns liðs
og berhentur í fyrra með Tómasi Jóns-
syni, metsölubók; nýja bókin fitjar líka
upp á móralskri og pólitískri gagnrýni
samtíðarinnar sem er stórum áhuga-
verðari en flest annað sem um þau mál
er rætt í seinni tíð. Öfugt við Guðberg
víkur Indriði G. Þorsteinsson að „klass-
ísku“ samfélagi íslenzkrar sveitar í Þjóf
í paradís, þeirri skáldsögu sem ég kýs
helzt að nefna í þennan soll, og virðist
Indriði reyna til við einhverskonar
„heimspekilega íhugun“ þessa fyrirbær-
is. Þjófur í paradís er samin af mikilli
íþrótt, tvímælalaust sú saga sem Indriði
hefur skrifað „bezt“ hingað til, — en
allt um það kann hún að vera áhuga-
verðust fyrir það sem henni tekst ekki.
Mætti að líkindum gera fróðlegan sam-
anburð á sögunni sjálfri og raunveru-
legum fyrirmyndum hennar annarsvegar,
hinsvegar öðrum sögum sem gerðar eru
með hliðstæðum hætti, t. a. m. Svart-
fugli Gunnars Gunnarssonar. í fyrra kom
út margt af skáldsögum, en fátt var
um ljóð. Af ljóðabókum langar mig helzt
að nefna Jórvík Þorsteins frá Hamri,
enn eina tilraun hans að tefla fram arfi
sveitar og sögu, gera upp við sig gildi
þeirra á atómöld; hér er ljóðstíll hans
frjálslegri, gagnrýni hans háðskari en
oft áður. Hvað eru nú komnar margar
bækur? Þrjár? Ennfremur virðist mér
að með rökum megi telja „beztu bók“
ársins Kviður af Gotum og Húnum sem
Jón Helgason tók saman. Að forminu
til er bókin útgáfa þriggja fornkvæða,
Hamdismála, Guðrúnarhvatar, Hlöðs-
kviðu, með skýringum; en meginefni
bókarinnar er ritgerðir útgefandans um
kvæðin og kvæðaefnin, þrungnar lær-
dómi en ritaðar af slíkri íþrótt að hann
íþyngir hvergi lesandanum, dæmi bók-
menntaskýringar sem gerir fornan og
myrkan kveðskap ljóslifandi og mikils-
varðandi lesanda. Og rétt er að klykkja
út með íslendingaspjalli Halldórs Lax-
ness, ný bók eftir hann verður jafnan
ein af „beztu bókum“ ársins. Auk margs
annars er Halldór einhver snjallasti
greinahöfundur á íslenzku, og er það
enn, þótt greinar hans nytu að vísu bet-
ur vígreifs sósíalisma fyrri ára en borg-
aralegrar mannúðarstefnu hans í seinni
tíð.
65