Samvinnan - 01.06.1968, Blaðsíða 15

endurréisa það.“ Tveimur dögum síðar
fyrirskipaði hann öllum andspyrnu-
flokkum að leggja niður vopn og flutti
stjórnarsetrið frá Alsír til Parísar. Eftir
fagnaðarlætin hófst grá rúmhelgin með
matarskömmtun og svartamarkaðsbraski.
De Gaulle var enginn hagfræðingur og
bar ekki gæfu til að styðja þann mann
í stjórn sinni sem hefði getað komið lagi
á fj'árhag landsins, Mendés-France; hann
sagði af sér og frankinn hélt áfram að
hrapa. Það veittist auðveldara að dæma
svikara en gera óvinsælar efnahagsráð-
stafanir. Margir af samstarfsmönnum
Þjóðverja höfðu verið teknir af lífi um-
svifalaust, og konur sem lagt höfðu lag
sitt við óvininn voru krúnurakaðar og
sýndar opinberlega. Sennilega voru
skyndiaftökurnar um 10.000 talsins. Síð-
an voru miðlungsmennirnir dregnir fyr-
ir rétt og loks höfuðpaurarnir, Pétain og
Laval. Dauðadómi hins ellihruma mar-
skálks var breytt í lífstíðarfangelsi, en
Laval reyndi að fremja sjálfsmorð, var
lífgaður við og síðan tekinn af lífi. Alls
voru um 40.000 föðurlandssvikarar dæmd-
ir 1946.
De Gaulle og stuðningsmenn hans hétu
endurnýjun Frakklands, en kommúnist-
ar undir stjórn Thorez vildu miklu rót-
tækari breytingar. Samt viðurkenndu
þeir de Gaulle í fyrstu og unnu með hon-
um ásamt öðrum flokkum. Á þessu skeiði
(1944—45) voru gerðar ýmsar mikils-
verðar umbætur, helztu bankar þjóð-
nýttir, svo og stærstu tryggingafélög,
gas- og raforkustöðvar, kolanámur og
stórfyrirtæki sem starfað höfðu fyrir
Þjóðverja — t. d. Renault-bílaverksmiðj-
urnar. Konur fengu kosningarétt í fyrsta
sinn. „Franska samveldið" tók við af
franska heimsveldinu, en stóðst ekki
stórviðri næsta áratugs. Allt voru þetta
umbætur, en fullnægðu ekki kommúnist-
um þar sem litlar breytingar höfðu orð-
ið á aðstöðu kirkju, hers og stórgróða-
fyrirtækja. Þeir urðu stærsti flokkur
landsins í kosningunum 1945 og heimt-
uðu þá í sinn hlut stjórn varnarmála,
utanríkismála og innanríkismála. De
Gaulle hafnaði þeirri kröfu umsvifalaust,
en um skeið stjórnuðu kommúnistar
fimm ráðuneytum (aðallega á efnahags-
sviðinu), og þótti mörgum Frökkum nóg
um. Nú var kalda stríðið hafið og þá
urðu kommúnistar í margra augum „er-
lendur flokkur". Meðan barizt var gegn
sameiginlegum óvini gátu menn jafn-
vel gleymt því að Thorez hafði dvalizt í
Moskvu öll stríðsárin, og í árslok 1944
hafði de Gaulle gert vináttusamning við
Sovétríkin. Hann reyndi að þræða hinn
gullna meðalveg milli austurs og vest-
urs, þareð hann átti Bandaríkjamönn-
um grátt að gjalda fyrir að útiloka hann
frá ráðstefnunum í Jalta og Potsdam,
og Bretum fyrir að neyða franskar her-
sveitir burt frá Sýrlandi 1945. Það var
ekki fyrr en 1947, ári eftir að de Gaulle
dró sig í hlé, sem Frakkar fengu nóg af
látlausum fjandskap Stalíns og Mólótovs
og gengu tregir í lið með Vesturveldun-
um. í árslok 1945 hafði margoft komið
upp misklíð milli de Gaulles og komm-
únista, stjórnmálalífið varð æ spilltara
og sótti í fyrra horf. Af 19 milljónum
vinnandi manna í landinu lifðu 4 millj-
ónir eingöngu eða að nokkru á allskyns
braski og svindli. Loftið var lævi bland-
ið, og dag einn í janúar 1946 tilkynnti
de Gaulle stjórn sinni fyrirvaralaust, að
hann hefði afráðið að segja af sér, og
gekk rakleitt útúr fundarsalnum ánþess
að horfa til hægri eða vinstri. „Þetta
var brottför sem ekki skorti mikilleik,"
varð Thorez að orði.
Árið 1946 tók ný stjórnarskrá gildi sem
átti að hindra, að einvaldur á borð við
de Gaulle kæmist til valda, en hún leiddi
af sér endurtekningu allra veikleika
þriðja lýðveldisins: á fimm árum fóru
tólf ríkisstjórnir með völd, á tíu árum
tuttugu stjórnir. Það var ekki fyrr en
Guy Mollet myndaði stjórn 1956 að nokk-
ur ríkisstjórn sæti heilt ár. Stundum var
Frakkland stjórnlaust þegar alvarleg al-
þjóðavandamál steðjuðu að, t. d. upphaf
De Gaulle og kona hans hátíðaklœdd.
stríðsins í Indókína og Kóreu. Á einum
áratug var landið stjórnlaust samtals
241 dag.
Þegar ófremdarástandið í innanlands-
og alþjóðamálum var að ná hámarki
stofnaði de Gaulle eigin stjórnmálasam-
tök, Frönsku þjóðfylkinguna (RPF), í
því skyni að safna frönskum föðurlands-
vinum í eina breiðfylkingu og endur-
reisa samhug þjóðarinnar. Stefnuskrá
hennar var loðin og með almennu orða-
lagi, en þar var samt látið að því liggja
að gera bæri kommúnista útlæga, tak-
marka völd verkalýðsfélaga og semja
nýja stjórnarskrá sem tryggði forseta
landsins mikil völd og upprætti hinn
látlausa flokkakryt. Þingkosningar fóru
ekki fram næstu fjögur árin, en í sveitar-
stjórnakosningunum 1947 vann flokkur
de Gaulles feikilegan sigur, fékk 38%
greiddra atkvæða, 8% meira en komm-
únistar og helmingi meira en nokkur
flokkur annar. Hefði de Gaulle alið á ein-
ræðisdraumum, þá var þarna tækifærið
til að láta þá rætast, og margir óttuðust
reyndar borgarastyrjöld. De Gaulle talaði
á Vincennes-hlaupabrautinni á fjöl-
mennasta pólitískum fundi í sögu París-
ar, réðst harðlega á kommúnista og
krafðist þingrofs, en mannfjöldinn hróp-
aði: „De Gaulle til valda!“ En það varð
engin bylting. Jules Moch innanríkisráð-
herra bældi niður verkföll með harðri
hendi, og verkalýðssamtökin klofnuðu í
kommúníska og and-kommúníska fylk-
ingu. De Gaulle beið þess að kallið kæmi,
en það brást. Með bandarískri efnahags-
hjálp bötnuðu kjörin í Frakklandi stór-
lega, svartamarkaðsbraskarar sáu sitt
óvænna og tóku upp heiðvirð störf.
Stjórnarkreppur voru eftir sem áður tíð-
ar og nýlenduvandamálin voru stöðugt í
óleystum hnút — en þjóðin vandist því.
Fjórða lýðveldið skjögraði áfram í áratug
og de Gaulle beið þolinmóður. Flokkur
hans, RPF, sem hafði unnið svo óvæntan
stórsigur 1947, varð æ atkvæðaminni
næstu sex árin. Endrum og eins hélt de
Gaulle eldheitar hvatningarræður, en
venjulega lét hann sér nægja að tala al-
mennum orðum um „ófrjóan leik“ stjórn-
málamanna, gagnslausar refjar verka-
lýðssamtakanna og það háleita hlutverk
Frakklands að leiða Evrópu. Árið 1952
fannst mörgum de Gaulle vera einvaldur
sem misst hefði af strætisvagninum, og
1953 var flokkur hans í upplausn.
Þó Churchill og de Gaulle væru mjög
ólíkir menn að skapferli, voru ferill
þeirra og hugsjónir í mörgu tilliti svip-
aðar. Báðir ólu á rómantískum hug-
myndum um sögu þjóða sinna. Báðir
urðu tákn þjóða sinna á örlagatímum,
og skrifuðu eftirminnilega um hlutverk
sín. Báðir héldu dauðahaldi í hugmynd-
ina um forna frægð þjóða sinna sem
ekki mætti láta fyrir róða. Vegna þess
að Churchill var eldri og eins vegna
kosningaósigursins 1945 var Churchill að
vissu marki hlíft við þeim örlögum de
Gaulles að verða að samþykkja sundur-
limun heimsveldisins í Asíu og Afríku.
Við fyrsta tillit kynnu þeir báðir að virð-
ast hafa verið uppi á röngum tíma, en
það er misskilningur. Þeir neituðu ein-
ungis að fara troðnar slóðir, höfðu sér-
stakan hæfileik til að koma mönnum í
opna skjöldu, hrella vini sína og gleðja
óvini. Báðir höfðu þeir til að bera ríkan
metnað og þolgæði til að halda á bratt-
ann, þegar flestir töldu pólitískum ferli
þeirra lökið. Báðir urðu að una því að
vera settir hjá um árabil, Churchill á
árunum eftir 1920, de Gaulle á árunum
eftir 1950, en voru svo kvaddir til tröll-
aukinna verkefna á efri árum.
Áður en sú stund rann upp 1958 lifði
de Gaulle hljóðlátu lífi á sveitasetri sínu,
Colombey-les-deux-Eglises, ásamt hlé-
drægri konu sinni og bæklaðri dóttur,
sem lézt 1948. Hann samdi stríðsendur-
minningar sínar í þremur bindum og fór
vikulega til Parísar í því skyni að fylgjast
með því sem var að gerast. Stundum
talaði hann opinberlega eða kvaddi sam-
an blaðamannafund. Hann beið stöðugt
eftir kallinu.
Frakkland hafði borizt með straumn-
15