Samvinnan - 01.06.1968, Blaðsíða 31

Skinnaverksmiðja Iðunnar á Akureyri.
unar- og athafnastaðar hefst
við upphaf einokunarverzlun-
ar. Um langt skeið var stað-
urinn miðstöð dansks verzl-
unarvalds á Norðurlandi. En
þegar við upphaf íslenzkrar
verzlunar kom Akureyri mjög
við sögu. Nægir þar að minna
á Gránufélagið, sem stofnað
var 1869. Upphaf samvinnu-
hreyfingarinnar í Eyjafirði er
rakið til fundar, sem haldinn
var á Grund í Eyjafirði 1886,
sem leiddi til stofnunar
Kaupfélags Eyfirðinga. Af því
fyrirtæki, og öðrum samvinnu-
fyrirtækjum á Akureyri, er
mikil saga, sem ekki verður
rakin hér. En það er náið sam-
hengi með atvinnusögu bæj-
arins og framfarasögu þess-
ara fyrirtækja. Og þótt fram-
tak einstaklinga á Akureyri
hafi verið mikið og eigi drjúg-
an þátt í farsælli uppbyggingu
bæjarins, mynda samvinnu-
fyrirtækin ákveðinn kjarna
eða undirstöðu, sem annað
byggist að verulegu leyti á. Og
annað atriði í uppbyggingu
þessa hæjar, sem ekki má
gleyma, er sá beini og óbeini
þáttur, sem samvinnuhreyf-
ingin hefur átt í eflingu land-
búnaðarins í héraðinu um-
hverfis Akureyri, svo og út-
vegsstaðanna út með Eyja-
firði. Hinn gagnkvæmi stuðn-
ingur blómlegs landbúnaðar,
sjávarútvegs og kaupstaðar
kemur einmitt glöggt fram í
byggðarlaginu við Eyjafjörð.
Það er einmitt þessi verka-
skipting, sem farsæl byggða-
þróun framtíðarinnar hlýtur
að byggjast á.
Líðandi öld er það tímabil,
þegar umrót og breytingar
hafa verið mestar hér á landi.
Upp úr þeirri byltingu þjóðfé-
lagshátta er nú að rísa það nú-
tímaþjóðfélag, sem veita á ís-
lenzku þjóðinni lífskjör og lífs-
öryggi sambærileg því, sem
bezt gerist hér í heimi. Von-
andi ber þjóðin gæfu til að
nota velgengni sina til and-
legra afreka eigi síðri þeim,
sem eftir forfeður okkar
liggja. En þróun þessarar ald-
ar hefur verið skrykkjótt,
skipzt hafa á skin og skúrir.
Þróunarsaga flestra íslenzkra
bæja er svipuð í höfuðatriðum,
en hún einkennist af framtaki
og dugnaði, en einnig af bar-
áttu við óblíða náttúru og stop-
ul fiskimið. En hafi þróunar-
braut þjóðfélagsheildarinnar
verið hlykkjótt, þá á það enn
frekar við um þróunarbraut
einstakra bæjarfélaga. Vöxtur
hagkerfis allrar þjóðarinnar er
meðalhagvöxtur einstakra
landshluta. Og þó landsmeðal-
talið bendi til framfara, geta
átt sér stað erfiðleikar eða jafn-
vel afturkippir í ákveðnum
landshluta. Þetta hefur ráða-
mönnum ávallt verið ljóst, og
stjórnvöld landsins hafa reynt
að ráða bót á því og þannig að
stuðla að sem jöfnustum hag-
vexti um landið allt. Hinsvegar
hafa aðferðir þær, sem beitt
hefur verið, ekki staðizt dóm
reynslunnar. En sveiflur í afla-
brögðum og árferði hafa komið
hart niður á flestum bæjum og
þorpum í landinu. Hafa víðast-
hvar skipzt á tímabil mikilla
og örra framfara og tlmabil
stöðnunar eða jafnvel hnign-
unar. Þótt vitaskuld hafi skipzt
á skin og skúrir í sögu Ak-
ureyrar er þróun þessa bæj-
ar þó yfirleitt miklu jafnari
en þróun flestra annarra ís-
lenzkra bæja. Vöxtur bæjarins
hefur að vísu verið misjafnlega
ör. Á tímabilinu 1890 til 1901
fjölgaði bæjarbúum um 128%,
úr 602 í 1370, á áratugnum 1901
til 1910 um 52%, 1910 til 1920
um 23%, 1920 til 1930 um 63%,
1930 til 1940 um 30%, 1940 til
1950 um 29% og 1950 til 1960
um 14%. Þessar tölur sýna til-
tölulega jafnan vöxt, en að
vísu hægari á síðasta tíma-
bilinu, en allt frá stríðslok-
í Gefjun á Akureyri.
31