Samvinnan - 01.06.1968, Blaðsíða 43

unum í Prag fullan fjandskap,
og er ljóst af ræðum þeirra og
skrifum austur-þýzkra blaða
að lögð er megináherzla á að
hvetja sovétstjórnina til að
kveða upp ótvíræðan áfellis-
dóm yfir frjálsræðiskommún-
isma Tékkóslóvaka. Hafa
Austur-Þjóðverjar undanfarið
lagt kapp á að blása lífi í þá
gömlu kominternkenningu, að
prófsteinninn á hollustu
manna við sósíalismann sé
hvort þeir sýni afdráttarlausa
fylgispekt við þá sem með
völdin fara á hverjum tíma í
Sovétríkjunum.
Austur-þýzka stjórnin óttast
einkum að Tékkóslóvakar rjúfi
samstöðuna gagnvart Vestur-
Þýzkalandi. Pólskir valdhafar
eru sama sinnis, en þeim er
þó öllu ríkari í huga hættan
á að þróunin í Tékkóslóvakíu
að undanförnu kunni að end-
urtaka sig í Póllandi. Nokkru
áður en til úrslita dró í Prag,
geisuðu í Varsjá og fleiri pólsk-
um borgum ákafar stúdenta-
óeirðir, sem barðar voru niður
með lögregluvaldi. í kjölfarið
fylgdu fjöldabrottrekstrar
manna, sem taldir voru hafa
stappað stáli í stúdenta, úr
Verkalýðsflokknum og úr em-
bættum í stjórnarkerfinu, vís-
inda- og menntastofnunum og
hernum. Var gert mikið veður
af því í ræðum og blaðagrein-
um, hve menn af gyðingaætt-
um voru áberandi fjölmennir
í hópi hinna brottreknu. Kom
á daginn að þeir sem þar voru
að verki beindu skeytum sín-
um í raun og veru að flokks-
foringjanum Gomulka, sem er
giftur konu af gyðingaættum,
enda snerist hann brátt opin-
berlega gegn þessum málflutn-
ingi. Gomulka er kominn á
efri ár og hefur lengi verið
heilsuveill, en nógir um boð-
ið að taka við flokksforustunni
af honum. Telja flokksræðis-
sinnar í Póllandi sér því mikla
hættu búna, ef veruleg smit-
un frá Tékkóslóvakíu berst yf-
ir landamærin. Hinsvegar hafa
stúdentar í Tékkóslóvakíu á
ýmsan hátt látið í Ijós samúð
með pólskum stúdentum. Hafa
mótmælaorðsendingar farið
milli Prag og Varsjár af þess-
um sökum.
Sú ríkisstjórn í Austur-
Evrópu sem tekið hefur at-
burðunum í Tékkóslóvakíu
bezt er sú rúmenska. Um ára-
bil hafa Rúmenar stefnt mark-
visst að því að losa sig undan
áhrifavaldi Sovétríkjanna, sem
á fyrstu árum eftir stríð var
öflugra þar en í nokkru Aust-
ur-Evrópulandi öðru. Síðan
Rúmenar losnuðu við sovézka
hersetu, hefur þeim tekizt að
framfylgja sjálfstæðri stefnu
í utanríkismálum og efna-
hagsmálum, án þess þó að
lenda í opinberum illdeilum við
sovézka ráðamenn, þangað til
á fundi kommúnistaflokka í
Svoboda veifar til mannfjöldans
úr opnum bíl eftir forsetakjörið.
Búdapest í vetur, þar sem und-
irbúa skyldi alþjóðaráðstefnu
þeirra. Þar gengu Rúmenar af
fundi, eftir að ráðizt hafði
verið á stefnu þeirra gagnvart
Vestur-Þýzkalandi og ísrael,
bersýnilega að undirlagi sovét-
manna. Við stjórnarskiptin í
Prag telja Rúmenar sig hafa
eignazt kærkominn sálufélaga
í hópi sósíalistiskra ríkja, því
þeir hafa aldrei átt fyllilega
samleið með nágrönnum sín-
um í Júgóslavíu. Um sama leyti
og ritskoðun var afnumin í
Tékkóslóvakíu og fyrirheit
gefið um opinbera og gagn-
gerða rannsókn á valdníðslu
og óhæfuverkum á liðnum ár-
um, hélt Ceausescu, foringi
rúmenska kommúnistaflokks-
ins, ræðu þar sem hann boð-
aði ráðstafanir til að tryggja
málfrelsi og skoðanafrelsi í
landinu og skýrði frá brott-
vikningu þeirra manna úr
áhrifastöðum, sem mesta
ábyrgð eru taldir bera á dóms-
morðum sem framin voru í tíð
fyrirrennara hans Georghiu-
Dej.
Sovétstjórnin virðist ætla að
gera sitt til að þjappa Rúmen-
íu og Tékkóslóvakíu saman.
Skömmu eftir stjórnarskiptin
í Tékkóslóvakíu var haldinn í
Dresden fundur leiðtoga allra
ríkja Varsj'árbandalagsins
nema Rúmeníu. Aðaltilefni
fundarins voru atburðirnir í
Prag, en nú hefur Ceausescu
skýrt frá því að þar hafi einn-
ig verið fjallað um æðstu
herstjórn Varsjárbandalagsins
að Rúmenum fjarverandi,
þvert ofan í gerðar samþykkt-
ir. Nokkru síðar komu svo
flokksleiðtogar Póllands, Ung-
verjalands, Austur-Þýzkalands
og Búlgaríu til Moskvu og áttu
þar viðræður við sovézka for-
ustumenn. Leikur ekki á tveim
tungum að þar var verið að
marka sameiginlega afstöðu
til undanvillinganna í Prag og
Búkarest.
Upplausn valdablakkanna
tveggja sem mynduðust í
Evrópu eftir heimsstyrjöldina
síðari heldur jafnt og þétt
áfram. Eftir uppreisn de
Gaulle gegn drottinvaldi
Bandaríkjanna er Atlanzhafs-
bandalagið lítið annað en
nafnið tómt. í Austur-Evrópu
reynist Titóisminn langtum
lífseigari en Stalínisminn.
Enginn vafi er á að þróunin
væri enn lengra á veg komin,
hefði tillaga pólska utanríkis-
ráðherrans Rapacki um gagn-
kvæma brottför bandarísks og
sovézks herliðs úr löndum Mið-
Evrópu náð fram að ganga.
Stórveldin tvö lögðust á eitt
að eyða því máli, „en samt
hreyfist hún,“ samt þverrar
drottinvald beggja smátt og
smátt. Meira að segja óyndis-
úrræði eins og hernaðarað-
gerðir sovétmanna í Ungverja-
landi 1956 fá ekki til lengdar
hamlað því sem verða vill.
Nú hafa Tékkóslóvakar ein-
sett sér að brjóta nýja braut,
sýna að sósíalismi og frjálsræði
geti farið saman og eigi í raun-
inni saman. — Eftir það sam-
bland einbeitni og gætni,
sem þeir hafa sýnt á síðustu
mánuðum, virðast þeir allra
manna líklegastir til að láta
sér takast þetta í fyrstu at-
rennu, gerist enginn til að
bregða fyrir þá fæti. Afleiðing-
arnar geta orðið ófyrirsjáan-
legar — í báðum hlutum
Evrópu.
Magnús T. Ólafsson.
Tvö þúsund og fimm hundruð manns sóttu stofnfund sambands fyrrverandi pólitískra fanga í Prag.
Fyrsti liður í stefnuskrá sambandsins er að stuðla að þvi að gerðar verði ráðstafanir sem hindri til fram-
búðar valdníðslu og pólitískar ofsóknir.
a