Samvinnan - 01.06.1968, Page 44
PER OLOF SUNDMAN:
Loftsigling
Andrées
verkfræðings
Upphafskafli
Heimir Pálsson þýddi
Stokkhólmur haustið 1896.
1
Ég svaf illa aðfaranótt þessa mikilvæga
nóvemberdags — ekki af því ég væri
óstyrkur eða órór, heldur af þeirri kát-
legu ástæðu að ég hafði brákað eitt-
hvert bein í litlutá hægri fótar.
Sársaukinn var allnokkur þegar ég
gekk til hvílu, og hann óx um nóttina.
Vissulega var hann ekki verri en svo
að ég gat sofið, en ég vaknaði hvert
sinn sem ég sneri mér í svefni.
Einum tveim, þrem sinnum fór ég að
blaða og lesa í bókum Flammarions,
„Úraníu" og „Hruni veraldar“, eftir að
hafa fyrst reynt að vöðla koddunum
sæmilega þægilega undir herðar og
hnakka.
Um sexleytið um morguninn dró ég
tjöldin frá glugganum. Enn var hyldjúpt
vetrarmyrkur. Nálægasta gasluktin var
einsog hvítur flekkur sem gneistaði og
glitraði í flóknu ískrystallamunstri
gluggarúðunnar.
Ofninn var heitur og í eldstæðinu lá
nokkurra þumlunga lag af glóandi við-
arkolum.
Ég haltraði þegar ég gekk um gólfið.
2
Kvöldið áður höfðum við hitzt nokkr-
ir saman við einfaldan en langan kvöld-
verð. Talið snerist um rithöfunda einsog
von Heidenstam, Levertin og Strindberg,
ákæruna á hendur Gústafi Fröding, barst
síðan áfram að Björnson og Ibsen og
þaðan að Nansen og síðan — að sjálf-
sögðu — að Andrée.
Tuttugasta og fyrsta dag ágústmánað-
ar hafði norska heimskautsleiðangrin-
um mikla lokið; þrjú ár samfleytt hafði
Fram legið innilukt í rekísnum og nú
hafði það kastað akkerum í Tromsö, og
þennan dag, 21. ágúst, hafði Friðþjófur
Nansen aftur stigið á þilfar skipsins
eftir fimmtán mánaða langa göngu um
ísinn og vetursetu ásamt Johansen
lautinanti.
Klukkan rösklega tólf hinn 24. ágúst
hafði enn eitt skipið varpað akkerum í
Tromsö; það var Virgo frá Gautaborg.
Og um borð í Virgo voru þeir Andrée,
Strindberg og Ekholm og sundurskorni,
samanbrotni loftbelgurinn þeirra. Fjór-
on dögum áður höfðu þeir neyðzt til að
yfirgefa stöð sína á Danaey við Spits-
bergen.
— Nansen var fagnað einsog hetju
um allan heim, sagði ég. Heimskauts-
leiðangur hans er sá merkilegasti og bezt
heppnaði sem nokkru sinni hefur ver-
ið farinn — að fráskildum Nordenskjöld
og norðausturleiðinni. Stúdentarnir í
Kristjánsborg voru pöddufullir í þrjá
daga samfleytt, gengu fylktu liði um
göturnar, sungu ættjarðarlög og heimt-
uðu sambandsslit við Svíþjóð — þetta
síðastnefnda kom að vísu ekki upp fyrr-
en Óskar konungur hafði aðlað Nansen
og gert hann greifa eða jarl.
— Öðruvísi var því farið um Andrée,
sagði ég. Hann hafði ráðgert og hafið
djarflegustu heimskautsferð allra tíma:
að sigla til norðurskautsins í loftbelg.
Stokkhólmsbúar hylltu hann sem hetju,
þegar hann lagði af stað með næturlest
til Gautaborgar, og Gautaborgarar hylltu
hann sem hetju, þegar hann lagði úr
höfn 7. júní og stefndi til Spitsbergen.
Á Danaey hafði hann látið reisa
loftbelgsskýlið, fyllt belginn af vetni og
síðan beðið nauðsynlegra sunnanvinda.
Loftbelgurinn var hinn fullkomnasti sem
smíðaður hefur verið, allt var hugsað
og undirbúið útí æsar. Allur heimur-
inn teið með öndina í hálsinum. Þýzk,
norsk og ensk skip höfðu lagt leið sína
til Spitsbergen, ef farþegar þeirra mættu
e. t. v. verða vitni að brottförinni.
— En allt var árangurslaust, sagði ég.
Jafnvel frábær verkfræðingur ræður
ekki við náttúruöflin né getur fengið
vinda loftsins til að blása í rétta átt.
Heimskautssumarið er stutt. Þarvið bæt-
ist að pappírar og tryggingar Virgos voru
þannig gerðar að skipið varð að yfir-
gefa Spitsbergen í síðasta lagi 20. ágúst.
Sem sagt, mánudaginn 24. ágúst 1896
hittust Norðmaðurinn Nansen og Svíinn
Andrée í Tromsö í Norður-Noregi.
— Nansen hafði tekizt það, sagði ég,
og nú veit allur heimurinn hver Nansen
er.
Allur heimurinn, allur hinn menntaði
heimur, þekkti nafn Andrées og loft-
siglingaráætlun hans, og hún hafði ekki
bara verið rædd í Stokkhólmi, heldur líka
í Berlín, Vín, Rím, Ameríku, París og
London. En hann hafði aldrei fengið
aðstöðu til að skera á festar loftbelgs-
ins. Honum hafði mistekizt.
Enginn veit hvað þessum merku mönn-
um fór á milli, honum sem frægur var
fyrir dáðir sínar og hinum sem hlotið
hafði frægð af fyrirætlunum sínum.
Vinir mínir dæmdu hörðum orðum
framkomu og gerðir Nils Ekholms. Við
vorum komnir að kaffinu og púnsinu.
— Heimkoman til Svíþjóðar hlýtur að
hafa verið bitur og erfið, sagði einn við-
staddra, gatna- og holræsagerðarmaður.
Koma frá landi þarsem fögnuður og
gleði ríkja inní tómarúm brostinna vona.
Hann þarfnaðist framar öllu stuðnings
félaga sinna tveggja og förunauta.
Strindberg veitir honum þennan stuðn-
ing — en doktor Ekholm gerist svikari.
Ég reyndi að verja Ekholm eða a. m.
k. draga úr þessum eindregnu dóms-
orðum.
Á Danaey hafði komið í ljós að loft-
belgurinn var ekki eins þéttur og Andrée
hafði haldið fram og gæti því ekki
svifið eins lengi og ætlazt hafði verið til.
Það hafði líka komið í Ijós að viðnám
dráttartauganna við ís og vatn var meira
en Andrée hafði reiknað með; loftbelg-
urinn mundi því hreyfast hægar og þurfa
tiltölulega lengri sviftíma en gert var
ráð fyrir í upphaflegum útreikningum.
Allt er þetta samkvæmt þeim athug-
unum sem doktor Ekholm gerði með
aðstoð Strindbergs, prófessors Arrheni-
usar og Stakes verkfræðings; það var
hinn siðastnefndi sem bar ábyrgð á
vetnistækjunum og vetnisframleiðslunni.
— Tímaáætlanirnar voru svo rúmar,
sagði vinur minn í gatna- og holræsa-
gerðinni, að viðbárur Ekholms eru einsk-
is virði og nánast barnalegar.
— Hvaða máli skiptir, hvort loftbelg-
ur getur svifið í fimmtíu eða hundrað
sólarhringa, þegar gera má ráð fyrir
að ná föstu landi í Norður-Ameríku eða
Síberíu í mesta lagi viku eftir brottför
frá Spitsbergen?
Þessu næst hélt hann langan fyrir-
lestur um varúðarráðstafanir sem gera
yrði við smíði járnbrautarbrúa.
— Með hvaða rétti fer doktor Ekholm
44