Samvinnan - 01.06.1968, Blaðsíða 47

áðurnefndur Tardini í árekstri við
sænskt fjall.
Áfram hafði Andrée hlustað hugall
og þögull.
— Víst voru þeir loftfarar, sagði hann,
en þeir voru ekki loftsiglingamenn, bara
fífldjarfir artistar.
Hann þætti við: Titill prófessors
Roberts var eigin uppfinning hans.
Raunar hét hann ekki réttu nafni Robert
heldur Robertson og hann var Belgi.
Og þér gleymið hinum fræga Francesco
Cetti.
Nei, ég hafði ekki gleymt Cetti. Það
var einmitt með Cetti og í loftfari hans í
Kristjánsborg sem Andrée fór fyrst í
loftið árið 1892, fyrir röskum fjórum
árum.
Það var sama ár og ég hóf nám við
Tækniháskólann.
Ég hafði með eigin augum séð þrjá
loftfara: Rolla á þeirri siglingu sem
átti eftir að verða hans síðasta, ítalann
Cetti og Andrée.
— Cetti var norskur ríkisborgari, sagði
Andrée.
— Var hann ekki líka nýtur hljómlist-
armaður?
— Ég er ekki rétti maðurinn til að
leggja dóm á það, svaraði Andrée, hvort
hann var frábær, leikinn, þokkalegur eða
lélegur.
Það er nú þannig, þótt undarlegt
megi virðast, að hlustendur, sem annars
eru mjög vitugir og gagnrýnir, hafa
mikla tilhneigingu til að ofmeta tón-
list sem framleidd er af loftfara.
Nú hló hann í fyrsta skipti.
— Menn hafa líka, hélt hann áfram,
tilhneigingu til að leggja sérstaka áherzlu
á pólitískar og heimspekilegar yfirlýsing-
ar sem komnar eru frá loftsiglingamönn-
um.
Cetti var nú raunar líka þekktur hugs-
analesari.
— Yfirverkfræðingurinn hlýtur að
hafa haft úr mörgum að velja í stað
doktors Ekholms, sagði ég.
— Sannast að segja, svaraði hann,
voru fleiri umsækjendur í fyrra. Með-
al annarra uppfinningamaður og út-
skurðarmeistari sem heitir Axel Peters-
son frá Smálöndum. Einn af þessum
þyggðasnillingum. Annar vonbiðill var
rithöfundur og fréttamaður. Hann hét
Pelle Molin og var einmitt þá í Norður-
Noregi, Lófót — eða var það í Bodö?
Ég afþakkaði og hann dó rétt á eftir úr
lungnabólgu eða einhverjum lifrarsjúk-
dómi.
— Molin var skarpur rithöfundur, sagði
ég. Mér er kunnugt um að Gústaf Geijer-
stam er einmitt núna að safna smásögum
hans til útgáfu í bók.
— í ár, sagði Andrée, í haust eru
umsækjendur sýnu færri.
Hann leit af mér, opnaði vinstri skrif-
borðshurðina, dró út skúffu, lagði bunka
af skýrslum á borðið fyrir framan sig
og blaðaði í.
— Fimm doktorar í heimspeki, sagði
hann, þaraðauki einn prófessor, semsagt
sex háskólaborgarar. Fimm offíserar úr
ýmsum deildum, riddaraliðar, fótgöngu-
liðar og sjóliðar. Tveir verkfræðingar, og
þó þrír, ef þér eruð talinn með, Frænkel
verkfræðingur. Einn skipstjcri og einn
veiðivörður.
— Þarvið bætast nokkrir útlendingar,
sagði hann. En loftfar mitt er þrátt
fyrir allt sænskt loftfar og á því á að
vera sænsk áhöfn.
— Að sjálfsögðu, sagði ég.
Andrée gekk frá bréfunum og greinar-
gerðunum í fallegum bunka og setti þau
aftur vinstra megin í skrifborð sitt.
Ég var þakklátur fyrir að losna ofur-
litla stund við rannsakandi augnaráð
hans.
— Þér hafið áhuga á bókmenntum,
sagði hann.
— Ofurlítinn, svaraði ég.
— Málið þér?
— Nei.
— Leikið á hljóðfæri?
Dagbók Andrées og lítil vasabók, sem fund-
ust hjá líki verkfrœðingsins vafðar í sennes-
hey og bláa ullarúlpu.
— Ekki einu sinni til heimabrúks.
— Ég er ofurlítið smeykur við fagur-
kera, sagði hann. Þeir eiga ekkert erindi
á heimskautið.
6
Við gengum þegjandi í Óperukjallar-
ann þarsem sérlega kurteis og liðlegur
hofmeistari tók okkur báðum höndum.
Það er kalt úti, sagði hann, en hér inni
fer að verða heimskautsbragur. Fyrir
stundu kom Nordenskiöld barón, og nú
herra yfirverkfræðingurinn.
Vissulega sat Adolf Nordenskiöld þar
að snæðingi ásamt ungri konu og liðs-
foringja.
Nordenskiöld reis á fætur og þeir
Andrée heilsuðust hjartanlega. Þeir stóðu
á miðju gólfi og ræddust við um stund.
Aðrir gestir í salnum horfðu opinskátt og
í laumi á þessa kunnu menn. Samtalið
fór fram í hálfum hljóðum, en ég tók
eftir Finnlandssænsku Nordenskiölds, og
enn var ég minntur á að maðurinn sem
vann sigur á ísum Norðausturleiðarinnar
á sænsku skipi undir sænskum fána var
fæddur og uppalinn í Helsingfors, finnsk-
ur og rússneskur borgari.
Hofmeistarinn hikaði fáeinar mínút-
ur, vísaði mér síðan að tveggja manna
borði. Ég var klæddur grófgerðum
hvundagsfötum og órakaður. Þetta var
í fyrsta skipti sem ég kom í Óperukjall-
arann.
Prófessor Nordenskiöld hvarf aftur að
borði sínu og Andrée settist við hlið mér.
— Ég hélt því fram áðan að fagurker-
ar ættu ekkert erindi á heimskautið,
sagði hann. Ég hefði getað tekið skýrar
til orða.
— Til eru þeir sem hamra á því, sagði
hann, að Andrée sé bölvaður drumbur,
harðsvíraður verkfræðingur og tækni-
sinni: Andrée les aldrei ljóð. Andrée þol-
ir ekki tónlist. Þessi fáu skipti sem hann
kemur í óperuna á hann ekkert erindi
annað en sannfæra sig um galla í tækni-
útbúnaði sviðsins. Kaupi Andrée skáld-
sögu er það til að finna nýja sönnun
fyrir áhrifum iðnbyltingarinnar á tung-
una. Ef Andrée fer á málverkasýningu,
má lesa í slúðurdálkum blaðanna dag-
inn eftir að Andrée hafi leitað árangurs-
laust á sýningunni að teikningum af nýj-
um skilvindum, túrbínum, rafhreyflum
og landmælingatækjum.
— Til eru þeir, sagði hann, sem ímynda
sér að engin skapandi hugsun sé til önn-
ur en sú sem beinist að bókmenntum,
málaralist og tónlist.
En hefur nokkurt skáld eða nokkur
málari haft ímyndunarafl eða dreymt
drauma á borð við þá Johannes Kepler
— eða Galilei, eða Newton eða Polhem
eða Pasteur?
— Eða Nordenskiöld, sagði ég.
— Fáir menn hafa haft eins mikið að
segja fyrir líf mitt og Nordenskiöld, svar-
aði Andrée. Án uppörvunar hans og án
stuðnings hans í Vísindaakademíunni
hefði leiðangur minn aldrei komizt til
framkvæmda.
Hann hélt áfram:
— Ég lítilsvirði ekki skáldin, málarana
og tónskáldin. Ég vanmet ekki mikilvægi
þeirra. En stundum — þýsna oft —
virðast þau fást við einskonar frímerkja-
söfnun. Ég meina ekki að þau safni
frímerkjum. En ég á við að starfsemi
þeirra minni á frímerkjasöfnun. Frí-
merki hefur í upphafi verðgildi sem
samsvarar skráðum meðalkostnaði við
flutning bréfs frá einum stað til annars.
Notað og stimplað burðargjaldstákn er
einskis virði. Frímerki verður aðeins not-
að einu sinni í upprunalegu hlutverki
sínu.
— En, sagði Andrée, alltíeinu fá þessi
notuðu burðargjaldstákn nýtt verðgildi.
Það grundvallast ekki á skynsamlegu
notkunargildi þeirra — það er þegar
búið að nota þau — heldur á því að hóp-
ur manna hefur tekið að safna frí-
merkjum, líma þau í bækur, skoða þau
undir stækkunargleri, flokka þau eftir
verðgildi og árgöngum, greina milli papp-
írsgæða og dagstimpla, ræða gerð tanna
og litbrigði.