Samvinnan - 01.06.1968, Blaðsíða 55

Guðbergur Bergsson
Hannes Sigfússon
Leifur Þórarinsson
Hannes Pétursson
Indriði G. Þorsteinsson
Thor Vilhjálmsson
hvað mesta athygli hefur vakið að undanförnu, var alls ekki á
skrá hjá nefndinni, endaþótt hann hefði skömmu áður hlotið
Silfurhest gagnrýnenda fyrir beztu bók ársins 1967. Þó bók-
menntagildi verka hans væri látið liggja milli hluta, hefur hann
gefið út jafnmörg skáldverk og sumir þeirra sem færðir voru
í efri flokk, þannig að ekki geta rýr afköst verið skýring á at-
hæfi úthlutunarnefndar. Formaður hennar, Helgi Sæmundsson,
hefur látið þess getið, að í sjö manna nefnd geti atkvæði hæg-
lega fallið þannig, að listamenn sem að réttu lagi ættu að hljóta
umbun fái ekki það magn sem til þarf og heltist úr lestinni í
bili. Við þessa yfirlýsingu er það að athuga, að hún vitnar um
mjög sérstæð vinnubrögð. Ræðast nefndarmenn ekki við áður
en gengið er til atkvæða? Var það einber hending að þeir
Hannes, Indriði og Thor voru færðir uppí efri flokk? Felur sú
„upphefð" ekki í sér neitt mat nefndarinnar á verkum þeirra?
Mér er ómögulegt að verjast þeim áleitna grun, að meðferð-
in á Guðbergi Bergssyni eigi sér pólitískar rætur, sé í rauninni
lítilmótleg pólitísk ofsókn eða „hefnd“ fyrir óvægilega gagnrýni
á íslenzkum þjóðfélagsháttum, enda eru sumir nefndarmanna
þekktari fyrir pólitíska einsýni en bókmenntasmekk. Að réttu
lagi hefði Guðbergur vitaskuld átt að fylgja þremenningunum
uppí efri flokk, því hann er í öllu tilliti jafnoki þeirra á bók-
menntasviðinu.
Hér mætti nefna fleiri dæmi um þá bókmenntalegu blindu,
sem nefndin virðist vera haldin. Eitt svipmesta ljóðskáld þjóð-
arinnar, Hannes Sigfússon, var einnig settur hjá í ár, að ekki
sé minnzt á „óróamennina" Jóhannes Helga og Ingimar Erlend
Sigurðsson, sem hafa verið algerlega sniðgengnir.
Sé litið til annarra listgreina blasir meðal annars við sú hlá-
lega staðreynd, að það tónskáld sem afkastamest var á liðnu
ári og einna mesta athygli hefur vakið bæði heima og erlendis,
Leifur Þórarinsson, var ósýnilegur á skrá úthlutunarnefndar.
Öll störf hennar eru þvílíkri þoku sveipuð, að ógerlegt er að
átta sig á, við hvað hún miðar eða hvað fyrir henni vakir. Þess-
vegna þykir mér sú tillaga Árna Bergmanns fyllilega tímabær, að
valdir verði svosem 250 listamenn (þá yrðu sennilega sárafáir
útundan) sem taki þátt í happdrætti um upphæðina sem er til
ráðstöfunar hverju sinni. Vinningar þyrftu ekki að vera nema
hundrað. Með þessu móti gæti nefndin firrt sig allri ábyrgð á
úthlutun, og það er af og frá að happdrætti leiddi af sér annað-
eins handahóf og nú viðgengst í atkvæðagreiðslu nefndarmanna.
Mér er sama hve oft og rækilega nefndarmenn bera af sér þá
ásökun, að pólitísk hlutdrægni ráði úthlutuninni: hún beinlín-
is hrópar á athugulan lesanda þegar hann fer yfir skrá þeirra
sem finna náð fyrir augum nefndarmanna hverju sinni. Ég
get nefnt heilan tug róttækra höfunda sem ættu sama rétt til
listamannalauna og ýmsir þeir sem hljóta þau ár eftir ár; þeir
eru augljóslega settir hjá af annarlegum ástæðum. Hið pólitíska
ofstæki sem lengi tröllreið íslenzkri bókmenntagagnrýni er nú
að mestu úr sögunni, en það fitnar einsog púkinn á bitanum í
úthlutunarnefnd listamannalauna, og er leitt til þess að vita
að góðir drengir skuli leggja nafn sitt við slíkan ósóma.
Um síðasta framlag íslands til bókmenntasamkeppni Norð-
urlandaráðs þarf naumast að fjölyrða, svo almenna furðu sem
það vakti. Verðlaunabók Snorra Hjartarsonar, Lauf og stjörnur,
var sjálfkjörin, en telja hefði mátt eðlilegt að bókin sem næst
henni kom í atkvæðagreiðslu gagnrýnenda, Tómas Jónsson met-
sölubók, yrði henni samferða til keppninnar. í stað hennar völdu
þeir Helgi Sæmundsson og dr. Steingrímur J. Þorsteinsson stór-
gallað og stíllaust verk, sem fáum mun hafa dottið í hug að
kæmi til álita, hvað þá meir: Bak við byrgða glugga eftir Grétu
Sigfúsdóttur. Með þessu vali gerðu nefndarmenn ekki einungis
höfundinum skömm, heldur óvirtu gróflega íslenzkar bókmennt-
ir og beittu Guðberg Bergsson og aðra sem til greina komu
hróplegu ranglæti.
Ég heyrði það af vörum annars nefndarmanna, að Tómas
Jónsson metsölubók hefði bæði verið of nýstárleg að efni og of
erfið í þýðingu til að hægt væri að senda hana til keppninnar.
Hvorttveggja sjónarmiðið er fjarstætt. Þetta skáldverk er sízt
nýstárlegra en ýmislegt sem verið hefur svo að segja daglegur
kostur í norrænum bókmenntum um árabil. Hin viðbáran er
þó kannski enn fáránlegri, því vitanlega verða beztu verkin
ævinlega erfiðust í þýðingu, og eigi þetta sjónarmið að ráða, þá
er beinlínis verið að dæma úr leik öll beztu verkin sem til greina
kæmu.
Nú hef ég sannfrétt að næsta framlag íslands til norrænu
samkeppninnar verði Márus á Vclshamri og meistari Jón eftir
Guðmund G. Hagalín og Þjófur í paradís eftir Indriða G. Þor-
steinsson, sem bæði eru frambærileg verk, en einsætt virðist að
sniðganga eigi Guðberg Bergsson í annað sinn, þó hann hlyti
verðlaun gagnrýnenda fyrir síðustu bók sína.
Það er þannig ekki einasta sjónvarpið sem sýnir islenzkum
bókmenntum takmarkaða umhyggju, heldur einnig þeir opin-
beru menningarvitar sem trúað hefur verið fyrir að standa vörð
um sóma þeirra, vöxt og viðgang.
55