Samvinnan - 01.06.1968, Page 61

astir eru ,,dervísarnir“ svonefndu, sem
þekktir eru fyrir trúarlega dansa sína.
Hér sá ég Barzani í fyrsta sinn. Virðing
sú, sem Kúrdar bera fyrir þessum leið-
toga sínum, var auðsæ. Hvorki var klapp-
að né hrópað, er hann gekk til sætis
síns — Kúrdar eru stilltir menn og
hávaðalitlir — en þögn sló á menn.
Meðal þjóðar sinnar er Barzani lifandi
lífs í senn orðinn þjóðsagnapersóna og
imynd frelsisbaráttu hennar. í honum
sjá þeir þjóðhetju sína, Káa, eins og end-
urborna. Við jafndægur á vori, þegar
„nárús“ (hinn nýi dagur, nýársdagur) er
haldinn hátíðlegur hvarvetna þar sem
Kúrdar búa, fagna menn ekki aðeins
nýju ári og komandi sumri, heldur fyrstu
uppreisn gegn framandi kúgun. Þá drap
járnsmiðurinn Káa harðstjórann Bin-
arasep, er rænt hafði hann öllum börn-
um hans. Svo segir þjóðsagan, sem skráð
er í ótal kvæði og kvæðabálka og er
Kúrdum í dag jafnlifandi og nálæg og
hún hefur nokkru sinni verið. Á degi
þessum, 21. marz, eru kveiktir eldar á
fjallstindum og stignir þjóðdansar dag-
langt.
Barzani er tæplega meðalmaður á hæð,
vel þrekinn, teinréttur í baki, með arnar-
nef og hreina andlitsdrætti. Geðfelldur
maður og traustvekjandi við fyrstu sýn.
Maður sem gaman væri að starfa með,
hugsaði ég.
ísmaíl Aref, risi að vexti, er setið hafði
í fangelsum íraks í níu ár eftir fall hins
kúrdíska lýðveldis í íran (Persíu), setti
fundinn. Fluttar voru nokkrar stuttar
ræður, sú fyrsta af Barzani. Að loknum
ræðunum yfirgaf Barzani salinn. Al-
mennar umræður höfðu þegar farið
fram, svo að gengið var tii kosninga 12
fulltrúa á fyrirhugað landsþing. Beðið
var um uppástungur. 30 voru bornar
fram, og að því loknu gengið til leyni-
legra kosninga. Atkvæði voru síðan tal-
in í viðurvist allra af þar til skipaðri
nefnd og hvert atkvæði skráð á stóra
töflu við nafn hvers frambjóðanda. Eins
lýðræðislegar aðfarir og hugsazt gat.
Að loknum fundi kom Barzani til mín
í mannþrönginni á hlaðinu fyrir utan
skemmuna. Ákveðið var, að við hittumst
næsta kvöld í skrifstofu hans í Ranja.
í Kúrdistan, sem annars staðar, eru
sjaldan allir á einu máli um allt. Fram
á síðustu áratugi voru ættbálkahöfðingj-
ar álíka valdamiklir innan sveita og léns-
höfðingjar áður fyrr í Evrópu. Höfðingj-
ar þessir voru ýmist veraldlegir, þá
nefndir „aghar“, eða trúarlegir og þá
nefndir „sjeikar". Þeir fyrrnefndu voru
jarðeigendur, en sjeikarnir voru það
ekki nauðsynlega, þótt þeir næðu oft
miklum völdum og vinsældum. Barzani
er t. d. af trúarlegri fjölskyldu, ekki höf-
uð hennar, heldur yngri bróðir, sem eng-
in völd hlýtur að erfðum. Með vexti bæj-
anna, sem hefur verið allör á undanförn-
um áratugum, hefur svo myndazt nýtt
afl í Kúrdistan, stétt borgaranna, verka-
manna, verzlunarmanna og rnennta-
manna.
Það er ævaforn hefð í sveitum Kúrd-
istans, að hver karlmaður eigi vopn. Vald
ættarhöfðingjans hefur ætíð verið að
miklu leyti fólgið í því að mega kalla
saman vopnfæra karlmenn, ef þörf gerð-
ist. Mjög hefur losnað um þessi fornu
ættbálkabönd undanfarna áratugi, en í
norðurhluta landsins, þaðan sem Barzani
er ættaður, eru þau enn sterk.
í bæjunum hefur stjórnmálalífið mót-
azt að vestrænum sið af starfsemi skipu-
lagðra (venjulega bannaðra) stjórn-
málaflokka. En þessu nýja valdi í Kúrd-
istan var ekki einungis frelsi og viðhald
fornra og þjóðlegra venja eftirsóknar-
vert. Það vildi einnig félagslegar um-
bætur, t. d. skiptingu jarðeigna. Sosíal-
ískar hugmyndir náðu verulegri út-
breiðslu í kúrdíska demókrataflokknum,
þótt starfsemi hans beindist fyrst og
fremst að auknum þjóðernislegum rétt-
indum og hann afneitaði algerlega
kommúnisma. Kjarna flokksins mynduðu
menntamenn, sem var sumum hverjum
gjarnt að líta á agha og sjeika sem
þránda í götum sannra framfara.
Vegna frægðar sinnar og baráttu hef-
ur Barzani verið forseti flokksins á ann-
an áratug, þótt hann sé uppruna síns og
eðlis vegna tengdari hinni fornu höfð-
ingjastétt sveitanna. Raunveruleg stjórn
flokksins, starf aðalritara hans, hefur
hins vegar alltaf verið í höndum ann-
arra manna. Langdvöl Barzanis í Rúss-
landi tókst ekki að gera hann að komm-
únista, og hernaðaraðstoð Sovétríkjanna
við Kassem batt enda á þann litla kær-
leika sem hann kann að hafa borið til
kommúnismans.
Þegar stríðið brauzt út í Kúrdistan árið
1961, var gott samkomulag milli tveggja
áðurnefndra afla, flokksins og sveitar-
höfðingjanna. Þungi stríðsins lá fljót-
lega á her þeim, sem Barzani og sveitar-
höfðingjarnir kölluðu saman og aðallega
hafðist við í mið- og norðurhluta lands-
ins. Skæruliðasveitir, sem flokkurinn
skipulagði og að mestu voru skipaðar
bæjarbúum, höfðust mest við í suður-
hluta landsins og í næsta nágrenni bæj-
anna.
Vorið 1964, þegar annao vopnahlé
stríðsins var gert (nokkrum mánuðum
fyrir komu mína til Ranja), kom til
fyrstu alvarlegu deilunnar milli Barzanis
og fylgismanna hans annars vegar og
róttækari hluta flokksstjórnarinnar hins
vegar. Þeir síðarnefndu vildu heyja stríð
þetta, sem Kassem hafði raunverulega
þröngvað á Kúrda, sem frelsisstríð, er
haldið skyldi áfram unz sigur ynnist.
Þeir vísuðu á frelsisstríð Alsírbúa sem
fordæmi og fyrirmynd. Þá vildu þeir
skiptingu jarðnæðis og aðrar þjóðfélags-
umbætur.
Barzani kaus fremur að semja frið,
þótt hann vissi, að loforð Araba um auk-
in réttindi væru aðeins innihaldslaust
hjal. Hann taldi rangt að leggja meiri
þjáningar á almenning en þegar hafði
verið gert með gegndarlausum loftárás-
um, og taldi vafasamt að nokkur hern-
aðarlegur sigur ynnist með áframhald-
andi stríði, þar sem engin hjálp fengist
utan að, en hana fengu Alsírbúar á sín-
um tíma. Kúrdar byggju og við stöðugan
skort vopna og skotfæra, þar sem þeir
væru lokaðir inni á allar hliðar. Barzani
fannst vænlegra til árangurs að semja
frið, þegar hann bauðst, reyna að koma
á fót sjálfstjórn á því svæði, sem Kúrdar
réðu þegar yfir, og búa sig jafnframt
eftir föngum undir næstu atlögu Bagdað-
stjórnar. í innaniandsmálum kom hann
því til leiðar, að bændur greiddu land-
eigendum lægri skatt en áður, en lét
ekki fara fram skiptingu jarðeigna. Hann
bar því við, sem ekki verður um deilt,
að sveitarhöfðingjarnir hefðu ekki reynzt
lakari föðurlandsvinir en aðrir. Ekki væri
unnt að leggja á þjóðina i senn þján-
ingarfulla baráttu fyrir viðunandi frelsi
og róttækar breytingar innanlands, sem
í reynd myndu sáralitlu breyta, því að
jarðeigendur í Kúrdistan eiga sjaldnast
„Pesh merga“ nefna kúrdískir hermenn sig. Orðin merkja „Þeir sem bjóða dauðanum
byrgin".
61